کشت بافت گیاهی

Plant Tissue Culture

کشت بافت گیاهی و ریزازدیادی

کشت بافت گیاهی ، شاخه ای از دانش زیست فناوری (بیوتکنولوژی) است که به تکثیر درون شیشه ای گیاهان در مقیاس تجاری و انبوه می پردازد، بیش از پنجاه سال از عمر این دانش در دنیا می گذرد و هر روز شاهد فراگیر تر شدن این تکنیک تکثیر غیرجنسی در سطوح انبوه و تجاری هستیم.

.

بررسی کشت بافت گیاهی در ایران

در ایران سال ها است کشت بافت و ریزازدیادی گیاهی از حیطه تحقیق و آزمایشگاه پافراتر گذاشته و به طور تجاری و کابردی مورد استفاده قرار می گیرد، این پیشرفت در کشور ما به گونه ای بوده است که حتی در بعضی محصولات و گیاهان، ایران به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادر کنندگان در سطح جهان تبدیل شده است.

.

کشت بافت گیاهی

.

انواع کشت بافت گیاهی

منظور از انواع مختلف کشت بافت، هدف از تولید و همچنین روش تولید است که از چه نوع اکسپلنتی Explant استفاده می شود. یعنی با چه روشی می خواهیم چه چیزی تولید کنیم. با استناد به توضیحات فوق انواع کشت بافت گیاهی به شرح ذیل خلاصه می شود:

کشت بافت گیاهی در ایران

از اوایل دهه هفتاد خورشیدی، دولت ایران به این نتیجه رسید که تنها راه نجات تامین نهال و نشا کشاورزی ایران در آینده، تکثیر غیرجنسی و ریزازدیادی است. بر همین اساس سرمایه گذاری و همکاری های بسیار خوبی با تولیدکنندگان بخش خصوصی سایر کشورهای صاحب فناوری در دنیا انجام گرفت. قدم مثبت دیگر اعطای یارانه به نهال های کشت بافتی از سوی دولت است. اعطای یارانه دولتی، کشاورزان و بهره برداران را تشویق به استفاده از این محصولاتی کرد که آن زمان ناشناخته بود. حتی در سالهای اولیه فعالیت این صنعت، وزارت کشاورزی نهال های کشت بافتی را از تولیدکنندگان خریداری و بطور رایگان در اختیار بهره برداران قرار می داد.

این قبیل فعالیت ها و همچنین افزایش سطح آگاهی اجتماعی، وجود فارغ التحصیلان زیست فناوری و پیشرفت علوم ارتباطی سبب شد که بهره برداران و سرمایه گذاران از مزایای این تکنیک بیوتکنولوژی گیاهی آگاه شده و به مرور بطور گسترده در کل کشور مورد استفاده قرار گرفت.

.

کشت بافت گیاهی

.

محصولات کشت بافت در ایران

محصولات و گیاهانی زینتی، دارویی، باغی، زراعی، گیاهان دانه دار و هسته دار و گیاهان مثمر و غیر مثمر مختلفی در حال حاضر در ایران  به روش کشت بافت تولید می شوند که مهمترین آن ها به شرح ذیل است:

  • درخت بلوط ایرانی (اگرینت تنها دارنده پروتکل کامل تکثیر درخت بلوط در ایران است)
  • پسته UCB1
  • زعفران
  • آنغوزه
  • استویا
  • آلوئه ورا
  • گل محمدی
  • ارکیده
  • زامیفولیا
  • فیکوس
  • گردو
  • خرما
  • مینی تیوبر سیب زمینی
  • بلوبری (خانواده بری ها)
  • آنتوریوم، ژربرا
  • بنفشه آفریقایی
  • گزیلا (گیلاس و آلبالو)
  • پیرودوارف (گلابی)
  • پایه های GN، Gf ( هلو، شلیل)
  • عناب، زرشک
  • انواع کاکتوس و ساکولنت

 

گیاهان کشت بافت در ایران

لیست محصولات تولیده شده در داخل ایران بیش تر و متنوع تر از ارقام مختلف گیاهان ذکر شده است. در متن بالا تنها به برخی از مهمترین و شناخته شده ترین آن ها اشاره کردیم. از حدود شصت سال پیش تولید گیاهان با روش کشت بافت و ریزازدیادی آغاز شد و به تدریج دامنه آن بسیار وسیع و فرا گیر شد. در سراسر دنیا برای تولید سه دسته کلی  گیاهان از روش های کشت بافت و ریزازدیادی استفاده می شود:

 

دسته اول

 گیاهانی که میوه و اندام های آن ارزش اقتصادی زیادی داشته یا در بازار پر مصرف هستند اما تکثیر طبیعی آن ها مانند استفاده از بذر، قلمه، پاجوش و … بسیار کند و یا نا ممکن است مانند درخت بلوط، درخت خرما، درخت گردو، گل محمدی، آنغوزه و ….

 

دسته دوم

گیاهان کمیابی که در معرض انقراض هستند مانند سوسن چلچراغ یا گیاهانی که برای اکولوژی بسیار حیاتی هستند و نقش زیادی در حفظ و بقای سایر گونه های جانوری و زیستی دارند، مانند درخت بلوط.

.

کشت بافت بلوط ایرانی

.

دسته سوم

این دسته از گیاهان اغلب دارویی هستند و ماده موثره آن ها یعنی متابولیت ثانویه آن ها ارزش دارویی و درمانی بالایی دارد مانند گیاه سرخدار که ماده با ارزش تاکسول که ترکیب اصلی داروهای ضد سرطان است از آن به دست می آید. کشت بافت گیاهان دارویی در بسیاری از کشورهای جهان در اولویت اول حمایت و سرمایه گذاری قرار دارد، زیرا مهمترین داروهای بیماری های مهلکی مثل سرطان پایه گیاهی دارد و نیاز است برای افزایش تولید دارو در جهان، ماده اولیه آن یعنی گیاه دارویی بیشتری تولید شود.

.

مشکلات کشت بافت گیاهی در ایران

این استقبال و حمایت ها جنبه منفی نیز از این جهت داشت که در سالهای اخیر شاهد رشد قارچ گونه شرکت های تولیدکننده هستیم که موسسین این قبیل شرکت ها بدون داشتن دانش فنی، رعایت اصول حرفه ای و صحیح، اقدام به تولید محصولات کشت بافت گیاهی فاقد کیفیت و اصالت کردند که همین امر سبب ایجاد بی اعتمادی بین کشاورزان و مصرف کنندگان به محصولات کشت بافت گیاهی شد.

عدم آگاهی در صنعت زیست فناوری گیاهی در ایران تنها خلاصه به موارد فنی و تولید نمی شود. عدم وجود برنامه و استراتژی مناسب برای بازاریابی و فروش ،مانند عدم شناخت کافی از بازار، اینکه چه محصولی در چه زمانی و در چه بازاری به فروش برسد، سبب ورشکستی و نابودی بسیاری از شرکت ها و سرمایه گذاران این بخش شد.

.

شرکت کشت بافت

شرکت هایی که به تولید درون شیشه ای پایه های گیاهی مشغول هستند در ایران به سرعت در حال افزایش هستند. اما عدم وجود سیستم های نظارت و کنترل کیفی، سبب شده تا کیفیت محصولات تولید شده در حد مطلوب و کافی نبوده و به همین دلیل شاهد وجود نهال های معیوب و جهش یافته هستیم. وجود درصدی نهال جهش یافته در تولیدات حاصل از تکنبک های کشت بافت پذیرفته شده است که این درصد نهال های معیوب برای هر رقم گیاهی متقاوت است. اما با عدم کنترل خط تولید و افزایش درصد تولیدات معیوب، اعتماد و اطمنیان به نهال های کشت بافت در بین کشاورزان و بهره برداران به خطر انداخته می افتد.

شرکت های زیست فناوری با دانش و سطح کیفی بالا که محصولات کشت بافت بسیار با کیفیت و اصالت تولید می کنند، بیشترین ضربه را از وجود تولیدکنندگان غیر قانونی و فاقد صلاحیت می خورند. چرا که بازار اعتماد خود را به محصولات بیوتکنولوژی از دست داده و خطر ورشکستی شرکت هایی را تهدید می کند که با هزینه بالا و کنترل مناسب مشغول تولید پایه های سالم و اصیل هستند.

.

ناهنجاری های کشت بافت

مهمترین ناهنجاری های مشاهده در نهال های تولیدی به روش کشت بافت، جهش های ژنتیکی و جهش های اپی ژنتیکی است. جهش های ژنتیکی سبب بروز عوارضی مانند عدم گل دهی، عدم تلقیح، رشد غیرنرمال، کوتولوگی، سوزنی شدن برگ های پهن، پیچیده شدن ساقه و …. می شود. دلایل متعددی می تواند در جهش های ژنتیکی نقش داشته باشد. اما تجربه تاکنون ثابت کرده نوع گیاه تولید شده و مواد اولیه محیط کشت از جمله هورمون های گیاهی، میزان دوز مورد استفاده از آن ها و همچنین تعداد ساب کاچرها (واکشت ها) مهمترین دلایل بروز جهش های ژنتیکی در گیاهان تولید شده است.

.

جهش ژنتیکی در کشت بافت

.

وضعیت کنونی بیوتکنولوژی کشاورزی ایران

در حال حاضر وضعیت بازار و تولیدکنندگان گیاهان کشت بافت، راضی کننده ارزیابی نمی شود. بسیاری از آنها علاوه بر مشکلات بازاریابی با مشکل کمبود مواد اولیه برای تولید روبرو هستند. بخش مهمی از مواد اولیه محصولات تولید شده در شرایط درون شیشه ای (Tissue Culture and Micro-propagation) وابسته به واردات است. نوسانات شدید ارزی، تحریم ها و افزایش چشمگیر قیمت تمام شده محصولات تکثیری دست در دست هم داده تا حال صنعت بیوتکنولوژی کشاورزی کشور خوب نباشد.

 

مشاوره فنی و علمی کشت بافت گیاهی

۳.۹/۵ (۸ نظر)

نوشته های مشابه

‫۲ دیدگاه ها

دکمه بازگشت به بالا