گیاه دارویی ژینکو، معرفی خواص دارویی و راهنمای کاشت و تکثیر
درخت ژینکو یا جینکو با نام علمی Gingko Biloba از جمله گیاهانی با سابقه تاریخی بسیار کهن است. محققان قدمت ژینکو را چیزی حدود ۲۰۰ میلیون سال تخمین زده اند.
خواص دارویی و درمانی ژینکو
درخت ژینکو هزاران سال است که در طب سنتی کشورهای شرق آسیا خصوصا ژاپن و چین استفاده می شود. مهمترین کابردهای طبی این گیاه دارویی به شرح ذیل خلاصه می شود:
بهبود عملکرد شناختی: جینکو اغلب به عنوان یک داروی طبیعی برای تقویت حافظه و عملکرد شناختی معرفی می شود. برخی از مطالعات نشان می دهد که ممکن است به بهبود یادگیری و حافظه در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر یا زوال شناختی مرتبط با سن کمک کند. اعتقاد بر این است که با افزایش جریان خون به مغز و عمل به عنوان یک آنتی اکسیدان و محافظت از سلول های عصبی در برابر آسیب به این امر کمک می رساند.
درمان زوال عقل و بیماری آلزایمر: برخی تحقیقات نشان می دهد که عصاره جینکو ممکن است در مدیریت و بهبود علائم زوال عقل و بیماری آلزایمر مفید باشد. کاهش زوال شناختی و بهبود عملکرد روزانه در افراد مبتلا به آلزایمر از جمله خواص عنوان شده برای عصاره ژینکو است.
کاهش اضطراب: جینکو دارای خواص ضد اضطراب نیز می باشد، به این معنی که می تواند به کاهش علائم اضطراب کمک کند. برخی از مطالعات نشان می دهد که ترکیبات ژینکو یک اثر آرام بخش بر روی سیستم عصبی داشته و به طور بالقوه علائم اختلالات اضطرابی را کاهش می دهد.
بهبود گردش خون: طبق تحقیقات انجام شده، جینکو با گشاد کردن رگ‌های خونی و کاهش چسبندگی پلاکت های خون گردش خون را بهبود می بخشد. ترکیبات ژینکو به طور بالقوه به بهبود شرایطی مانند لنگش متناوب (گرفتگی دردناک پا به دلیل گردش خون ضعیف) و بیماری رینود کمک می کند.
بهبود بینایی: برخی شواهد نشان می دهد که جینکو ممکن است به بهبود بینایی و تسکین علائم دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD) کمک کند، وضعیتی که می تواند منجر به از دست دادن بینایی در افراد مسن شود. خواص آنتی اکسیدانی آن ممکن است به محافظت از چشم در برابر استرس اکسیداتیو و آسیب نیز کمک کند.
اثرات آنتی اکسیدانی: ژینکو حاوی ترکیبات آنتی اکسیدانی است که به خنثی کردن رادیکال های آزاد مضر در بدن کمک می کند. این رادیکال های آزاد در ایجاد بیماری های مزمن مختلف و فرآیندهای پیری نقش دارند. با از بین بردن رادیکال های آزاد، جینکو می تواند به کاهش التهاب و جلوگیری از آسیب سلولی کمک کند.
هشدار مصرف جینکو
توصیه می شود استفاده از مکمل های ژینکو حتما با نظر پزشک متخصص انجام شود. ژینکو ممکن است با داروهای خاصی از جمله رقیق کننده های خون تداخل داشته باشد و ممکن است برای برخی افراد عوارض جانبی نیز به همراه داشته باشد. علاوه بر این، پاسخ های فردی به جینکو می‌تواند متفاوت باشد و همه مصرف کنندگان ممکن است مزایای یکسانی را تجربه نکنند.
خاستگاه و ظاهر گیاه ژینکو
ژینکو بومی کشور چین و تنها گونه زنده از Ginkgophyta است. یکی از ویژگی های مهم این گیاه، پایداری قابل توجه آن است، بطوری که برای میلیون ها سال بدون تغییر قابل توجهی به همان شکل اولیه باقی مانده است، از این رو، درخت ژینکو عنوان “فسیل زنده” را به خود اختصاص داده است.
جینکو به راحتی با برگ های بادبزنی شکل متمایزش که در پاییز به رنگ زرد در می آیند قابل تشخیص است. درختان جینکو مقاوم و سازگار هستند و می توانند در محیط های مختلف، از خیابان های شهری گرفته تا باغ های آرام و جنگل های دورافتاده، رشد کنند.
آناتومی و گیاهشناسی ژینکو
برگها
برگ های دولوبی بادبزنی درخت ژینکو قابل تشخیص ترین و بارزترین ویژگی شناسایی آن است. برگ ها ۵ تا ۱۰ سانتی متر طول داشته و عموما به دو لوب مجزا تقسیم می شود. جینکو نیز مانند بسیاری از درختان خزان کننده در فصول بهار و تابستان دارای برگ های سبز و در پاییز دارای برگ های زرد با درخشش خیره کننده است.
ساقه و پوست درخت
درخت جینکو دارای تنه ای راست و بلند با پوست خاکستری روشن تا قهوه ای است. تنه ژینکو با افزایش سن درخت شیار دار می شود. پوست درختان جوان تر نسبتا صاف است، اما همان طور که پیش تر اشاره شد با افزایش سن، بافتی متمایز ایجاد می کند. ساقه های جینکو اغلب با شاخه های کوتاه و خار مانند پوشیده شده است.
سیستم ریشه ای
درختان جینکو دارای سیستم ریشه ای عمیق و گسترده هستند. ریشه‌های آنها می‌توانند به عمق خاک نفوذ کنند و پایداری مناسبی را فراهم کنند. این عمق و گستردگی ریشه، درخت را قادر می‌سازند تا در شرایط مختلف محیطی مقاومت کند. این درخت منحصر به فرد شهرت زیادی در انعطاف پذیری و سازگاری دارد که آنها را برای محیط های شهری نیز مناسب می کند.
سیستم آوندی
مانند سایر گیاهان آوندی، ژینکو دارای یک سیستم آوندی به خوبی توسعه یافته است که شامل آوند چوبی و آبکش است. آوند چوبی آب و مواد مغذی را از ریشه به بقیه قسمت های گیاه منتقل می کند، در حالی که آوند آبکش محصولات فتوسنتزی (مانند قندها) را به قسمت های مختلف درخت می رساند.
درک آناتومی جینکو بینشی در مورد ویژگی های منحصر به فرد و سازگاری های تکاملی آن فراهم می کند. ویژگی های متمایز این گیاه باستانی، از برگ های بادبزن شکل گرفته تا سیستم تولید مثلی دوپایه آن به انعطاف پذیری و جذابیت زیبایی شناختی این گیاه در محیط های کشت شده طبیعی و تحت کنترل کمک می کند.
کاشت درخت ژینکو
جینکو بیلوبا درختی مقاوم و سازگار است، اما فراهم کردن شرایط بهینه خاک و نور خورشید به رشد و نمو موفقیت آمیز آن کمک می کند. در ادامه بهترین روش و شرایط کاشت شامل آب، خاک و نور خورشید برای کاشت جینکو آورده شده است:
بهترین خاک برای ژینکو
درختان جینکو همانند سایر گیاهان، خاک با زهکشی خوب را ترجیح می دهند. ژینکو می تواند انواع مختلف خاک از جمله خاک های شنی، لومی و رسی را تحمل کند، اما برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه باید از استفاده از خاک های غرقاب یا با زهکشی ضعیف اجتناب کرد.
سطح pH : جینکوها با طیف وسیعی از سطوح pH خاک سازگار هستند، اما عموماً در خاک کمی اسیدی تا کمی قلیایی (pH 5.0 تا ۷.۵) بهترین رشد و نمو را دارند
نور مورد نیاز ژینکو
آفتاب کامل: درختان جینکو نور کامل خورشید را ترجیح می دهند. آنها باید در مکانی کاشته شوند که حداقل ۶ تا ۸ ساعت در روز نور مستقیم خورشید را دریافت کنند.
سایه جزئی: درختان جینکو در حالی که آفتاب کامل را به خوبی تحمل می کنند، می توانند سایه جزئی را نیز تحمل کنند. با این حال در نور کامل خورشید، رشد و توسعه درخت ژینکو، خصوصا برگ های بادبزی آن بسیار بهتر انجام می شود.
بهترین آب و روش آبیاری برای درخت ژینکو
آبیاری متوسط: درختان جینکو پس از استقرار نسبت به خشکی مقاوم هستند، اما از آبیاری منظم به ویژه در چند سال اول رشد نباید غافل شد. بهترین زمان برای دوره آبیاری، هنگامی است که عمق ۲ تا ۵ سانتی متری زیر سطح خاک خشک شود، در این زمان نیاز است تا آبیاری عمیق انجام شود.
ژینکوها به خاک غرقاب حساس بوده و نمی توانند آن را تحمل کنند.، بنابراین وجود زهکشی مناسب بسیار ضروری است. زهکشی خوب به جلوگیری از پوسیدگی ریشه، طغیان آفات و بیماری ها کمک کرده و همچنین تبادل هوایی را بهبود می دهد.
آبیاری دوره استقرار
درختان ژینکو جوان در چند سال اول پس از کاشت، نیاز به آبیاری منظم دارند تا بتوانند سیستم ریشه خود را توسعه دهند. هنگامی که جینکو به خوبی تثبیت شد، می توان دفعات آبیاری را کاهش داد تا درخت نسبت به خشکی مقاوم تر می شود.
متابولیت های ثانویه ژینکو
متابولیت های ثانویه در گیاه جینکو عموما شامل فلاونوئیدها و ترپنوئیدها است. این ترکیبات به خاطر مزایای بالقوه سلامتی شان، به ویژه در رابطه با خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی شان، به طور گسترده مورد توجه قرار گرفته‌اند.
فلاونوئیدها مانند کورستین، کامپفرول و ایزورامنتین در برگ های ژینکو به وفور یافت می شوند. ترپنوئیدها، از جمله جینکولایدها و بیلوبالید، اختصاصی گیاه ژینکو هستند و متابولیت های ثانویه آن در نظر گرفته می شوند. این ترکیبات برای اثرات محافظت کننده عصبی خود، به ویژه در شرایطی مانند بیماری آلزایمر که در آن تصور می شود به بهبود عملکرد شناختی و محافظت در برابر آسیب عصبی کمک می کنند، مورد تحقیق قرار گرفته اند.
به طور کلی، متابولیت های ثانویه موجود در جینکو به پتانسیل درمانی آن کمک می کند و آن را به یک داروی گیاهی محبوب تبدیل کرده است که در طب سنتی و مکمل های مدرن به طور یکسان مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال، توجه به این نکته مهم است که در حالی که ژینکو در کاربردهای مختلف سلامتی امیدوار کننده نشان داده است اما تحقیقات بیشتری برای درک کامل مکانیسم‌های متابولیتهای ثانویه آن و اثرات آنها بر سلامت انسان مورد نیاز است.
ژینکو در ایران
چند سالی است که پژوهشکده ها و موسسات تحقیقاتی گیاهان دارویی در ایران به اهمیت و ارزش متابولیتهای ثانویه گیاه ژینکو پی برده اند. تکثیر گیاه ژینکو با استفاده از تکنیک کشت بافت یکی از عمده ترین فعالیت های انجام شده در ایران در مورد این گیاه دارویی است. استخراج عصاره ژینکو نیز از دیگر فرآیندهای تجاری است که توسط بخش های خصوصی و دولتی در ایران انجام می شود.
منابع
- Change of secondary metabolites in leaves of Ginkgo biloba L. in response to UV-B induction | Science Direct
- Endophytes from Ginkgo biloba and their secondary metabolites | Research Gate
- UVM Tree Profiles: Ginkgo: A Symbol in Art and Literature Throughout the Ages20:39:11
- Ginkgo biloba – An Ancient Species in a Modern World | Tyler Arboretum
- Ginkgo Trees and Their Significance in Asian Cultures
