مقایسه نهال کشت بافت و پاجوش خرما

بررسی مزایا و معایب نهال کشت بافت و پاجوش خرما

پاجوش و نهال کشت بافت ، دو روش اصلی تامین نهاده لازم برای احداث یا بازسازی نخلستان ها است. علاوه بر این دو روش، روش سومی هم تحت عنوان نهال بذری وجود دارد که از کاشت هسته خرما به دست می آید. استفاده از نهال های حاصل از کاشت هسته خرما به دلیل مشخص نبودن نر یا ماده بودن درخت تا دوران بلوغ و همچنین بروز تفرق صفات فراوان، سال ها است که منسوخ شده است.

.

پاجوش نخل خرما

پاجوش در واقع انشعابی است که از پایه یا ریشه درخت (گیاه) مادری منشعب شده و می تواند بطور مستقل مراحل رشد و زایش را مانند یک گیاه کامل پس از جداسازی از گیاه اصلی را طی کنند. در حقیقت پاجوش ها کپی های طبیعی از درخت مادری هستند و از نظر محتوای ژنتیکی تشابه کاملی با گیاه اصلی دارند. بچ ها یا همان پاجوش های با کیفیت که دارای شرایط مناسب جداسازی از درخت مادری هستند، از گذشته تا کنون همواره یکی از پرکاربرترین روش های تکثیر درخت خرما در جهان است.

 

 

تعداد پاجوش های بوجود آمده در هر درختی متفاوت است. تجربه نشان داده است هر چه تعداد پاجوش های یک درخت بیشتر باشد، کیفیت پاجوش ها کمتر می شود. می توان این گونه بیان کرد که تعداد پاجوش با کیفیت آن ها نسبت عکس دارد. استفاده از این نوع پاجوش ها برای تکثیر و ایجاد نخلستان، توصیه نمی شود.

.

نهال کشت بافت خرما

کشت بافت خرما روشی است که از طریق تکثیر سلولی می توان به تعداد انبوه گیاهانی کاملا مشابه با گیاه مادری تولید کرد. در این روش ماده ژنتیکی درخت مادری (پاجوش) به آزمایشگاه کشت بافت گیاهی منتقل شده و سپس با یکی از روش های جنین زایی مستقیم یا اندام زایی، اقدام به تولید و تکثیر نهال خرما می شود.

.

.

تفاوت نهال کشت بافت خرما و پاجوش

خلاصه ای از مهمترین  معیارهای مقایسه ای این دو روش را می توان به شرح ذیل بیان کرد:

خلوص ژنتیکی

در هر دو روش، نهال به دست آمده از خلوص ژنتیکی بالا و مشابه درخت مادری برخودار هستند.

عاری از بیماری و آلودگی

نهال کشت بافت خرما به دلیل تولید در شرایط استریل در آزمایشگاه، کاملا عاری از هر گونه آلودگی و بیماری است. اما پاجوش ها از آنجایی که در عرصه و محیط طبیعی باغ هستند، دارای آلودگی های سطحی و حتی می تواند ناقل آفات و بیماری های مهم خرما هم باشد.

 

 

درصد موفقیت کاشت

نهال کشت بافت دارای سیستم ریشه ای قدرتمندی است که درصد استقرار موفق آن در خاک را تا ۱۰۰ درصد می توان پیش بینی کرد. از آنجایی که پاجوش ها ریشه های مناسبی ندارند، از هر لحاظ کاملا وابسته به درخت مادری هستند. پس از جداسازی پاجوش از گیاه اصلی، پاجوش ها زمان زیادی برای سازگاری با شرایط جدید و زندگی مستقل را ندارند، بنابراین ریسک تلفات بسیار بالایی دارند.

اندازه پاجوش ها عموما بیش از ۱ متر طول و بالاتر از ۱۰ کیلوگرم باید وزن داشته باشند در این شرایط اگر در خاک استقرار موفقیت آمیزی داشته باشد، سایر مراحل نگهداری آن چندان پیچیده و حساس نخواهد بود. اما بخش هوایی نهال های کشت بافت خرما علی رغم داشتن ریشه های قدرتمند، در سال اول کاشت حساس بوده و تنش های گرمایی و خشکی می تواند رشد آن را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر این، اندازه ۳۰ تا ۵۰ سانتی متری نهال کشت بافت در مقایسه با پاجوش بسیار کوچک بوده و همین امر، خطر خورده شدن نهال توسط های دام های اهلی و حیوانات وحشی مانند گراز را بالا می برد.

جهش ها (Variation) 

نهال های کشت بافت به دلیل ماهیت روش تولید آن، احتمال دارد تا درصدی دچار جهش های ژنتیکی شود، این جهش ها لزوما سبب نابودی گیاه نمی شود اما می تواند در زیبایی ظاهری آن تاثیرگذار باشد. جهش ها در خرما به دو دسته تقسیم می شوند:

دسته اول جهش های اپی ژنتیکی که برگشت پذیر است و تاثیری در سلامت و باردهی گیاه ندارند، مانند، دو رنگ شدن برگ های نخل، تولید پاجوش زیاد و بلوغ دیر رس.

 

 

دسته دوم جهش های ژنتیکی که برگشت ناپذیر است و درخت را بطور کامل از چرخه رویش یا زایش خارج می کند. برخی از مهمترین جهش های ژنتیکی نخل خرما عبارتند از : کوتولوگی، روندگی ( رشد افقی بجای عمودی) که به آن دیوانه شدن نخل هم گفته می شود. عدم گل دهی حتی پس از دوران بلوغ. چند کله شدن نخل به شرطی که تاج های بوجود آمده هیچ گونه باردهی نداشته باشند.

امکان احداث نخلستان صنعتی

نهال های کشت بافت به دلیل مشابهت ژنتیکی، در محیط و شرایط یکسان دارای رفتار یکسانی خواهند بود. بنابراین میزان رشد، میزان باردهی، زمان باردهی و کیفیت میوه های یکسانی خواهند داشت که کاملا مناسب برای احداث باغات با اهداف تجاری است.

پاجوش ها به دلیل اینکه از درختان مادری مختلف گرفته شده اند و دارای اندازه های متفاوت و رفتارهای متفاوت نسبت به محرک های محیطی هستند، گزینه مناسبی برای سرمایه گذاری نیستند.

 

 

جمع بندی

گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن گریز ناپذیر است. کشت بافت گیاهی از ابزارهای مهم کشاورزی مدرن است. می توان از این تکنیک بعنوان یکی از ستون های امنیت غذایی در صنعت کشاورزی نام برد.  روش تولید بسیاری از گیاهان مهم تجاری در دنیا، کشت بافت است. گیاهان باغی، دارویی، زینتی و زراعی در کشورهای پیشرفته و پیشرو در کشاورزی و زیست فناوری با استفاده از این تکنیک انجام می شود. در نخل خرما ارقام تجاری مانند خرمای مجول و خرمای برحی عموما به روش کشت بافت تولید می شوند.

می توان این گونه جمع بندی کرد که هر روشی مزایا و معایب خاص خود را دارد و هیچ روشی بدون نقص نیست. بنابراین انتخاب ما باید بر اساس نیازها و آینده نگری باشد. بطور قطع می توان گفت برای احداث نخلستان موفق، هیچ نهاده ای به اندازه نهال کشت بافت خرما موثر و حیاتی نیست. چرا که با کاهش هزینه های تولید و افزایش برداشت در واحد سطح، هدف اصلی از سرمایه گذاری یعنی کسب سود با حاشیه مناسب را محقق می کند.

.

منابع:

• www.fao.org
• Springer | A Critical Review on Date Palm Tree (Phoenix dactylifera L.) Fibres and Their Uses in Bio-composites
• www.scielo.br | Date palm micropropagation: Advances and applications
• www.semanticscholar.org | A comparative study on the growth characteristics of offshoot and tissue culture propagated palm trees in orchards