تولید نهال نخل خرما

تولید نهال نخل خرما

تولید نهال نخل خرما در ایران و سایر کشورهای خرما خیز جهان به روش های کشت بافت و جداسازی و کاشت پاجوش انجام می شود. همچنین روش کاشت بذر هم در برخی نواحی دیده می شود که به دلیل تفرق صفات و عدم امکان تعیین جنسیت، به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

درخت نخل خرما با نام علمی Phoenix Dactylifera یکی از مهمترین گونه های گیاهی مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری، خشک و نیمه خشک است. این درخت تک لپه و همیشه سبز سازگاری زیادی با آب و هوای خشک و کم آبی دارد، همچنین مقاومت قابل توجهی به شوری نیز نشان داده است.  روش های تولید نهال نخل خرما به سه روش کلی تقسیم می شود: کاشت پاجوش، کاشت بذر، کشت بافت گیاهی

 

 

کاشت پاجوش:

هر درخت نخل در طول عمر خود پاجوش های زیادی تولید می کند اما بطور متوسط فقط حدود پنج پاجوش برای جداسازی و کاشت مجدد مناسب است. پاجوش ها باید حتما در زمستان که فعالیت گیاه به حداقل می رسد جداسازی شوند. روش های شناسایی پاجوش مناسب و جداسازی آن نیز در مطالب جداگانه ای توضیح داده خواهد شد. از آنجایی که پاجوش ها به روش غیرجنسی تولید شده اند، شباهت ژنتیکی بسیار زیادی با درخت مادری دارند و اگر درخت مادری پرمحصول باشد، پاجوش آن نیز محصولی مشابه درخت مادر خواهد داد.

.

معایب پاجوش خرما

اما چند محدودیت مهم در استفاده از پاجوش وجود دارد. اولین و مهمترین محدودیت، گیرایی آن است. از آنجایی که پاجوش به درخت مادری متصل است، سیستم ریشه ای مستقلی ندارد و پس از جداسازی و قبل از کاشت ابتدا باید ریشه دار شود که این امر موجود ایجاد تلفات حدود نیمی از پاجوش ها می شود، یعنی نصف تعداد پاجوش هایی که برای کشت انتخاب و جداسازی شده اند، ریشه دار نشده و از بین خواهند رفت. (به اصطلاح عامیانه میزان گرفتن پاجوش حدود پنجاه درصد است).

محدودیت بعدی وجود تعداد کم پاجوش مناسب است، همانطور که پیش تر گفته شده، هر درخت نخل در طول عمر خود فقط حدود پنج پاجوش مناسب تولید خواهد کرد که با نوجه به میزان تلفات آن، گزینه چندان مناسبی برای احداث و گسترش نخلستان ها نمی باشد.

 

 

بهتر است در تابستان یعنی زمانی که میوه روی درخت است، پایه مادری (درخت مادری) بازدید و شناسایی شود و از سلامت فیزیولوژیک و قدرت باردهی آن مطمئن شویم، سپس در زمستان که فعالیت گیاه به حداقل می رسد برای جداسازی و انتقال آن اقدام کرد.

 

• کاشت هسته (بذر):

این روش سنتی نیز معایب بسیار زیادی دارد، به گونه ای که سالهاست این روش کاشت در سراسر دنیا مسنوخ شده است. هسته خرما از لقاح جنسی ساخته شده است بنابراین درخت حاصل از آن دارای تنوع ژنتیکی زیادی بوده و ممکن است تفاوت های بسیار زیادی با درخت مادری داشته باشد. مورد بعدی در مورد جنسیت درخت است، به این معنا که پس از کاشت بذر تا ۲ الی ۴ سال پس از آن است که جنسیت درخت مشخص می شود و ممکن است بجای درخت ماده و مثمر، درخت نر و گرده دهنده شود. امروزه نخلستان های اقتصادی و صنعتی هیچکدام از این روش برای تولید نهال استفاده نمی کنند، اغلب نخلستان های طبیعی طی سالیان به این صورت بوجود آمده و همچنین در زمان باستان، به این روش نخل خرما در سراسر جهان پراکنده شده است.

 

.

کشت بافت نخل خرما:

کشت بافت گیاهی جدیدترین و مطمئن ترین روش تولید انبوه انواع گیاهان محسوب می شود. نخل خرما نیز به منظور تولید انبوه به این روش نیازمند است. از آنجایی که تولید طبیعی این درخت استراتژیک گرمسیری بطور طبیعی با محدودیت های زیادی روبرو است و همین محدودیت ها سبب شده تا نتواند پاسخگوی تقاضای نخلداران به نهال سالم و قوی باشد، لذا تولید نهال نخل خرما به روش کشت بافت گیاهی تنها روش مطمئن برای تولید نهال سالم، قوی و اصیل در مقیاس انبوه است.

 

.

روش های اصلی برای تولید نهال نخل خرما به روش کشت بافت

• روش جنین زایی مستقیم (Direct Somatic Embryogenesis): در این روش از پنیر پاجوش که به قلب نخل هم معروف است (Heart of Palm) برای تولید بافت های جنین زا و سپس نهال خرما استفاده می شود.
• روش اندام زایی مستقیم (Direct Organogenesis): در این روش نیز از پاجوش استفاده می شود با این تفاوت که ژرم پلاسم مورد استفاده برای تکثیر، بجای پنیر نخل از مریستم های راسی استفاده می شود.

 

جهش ژنتیکی یکی از محدودیت های روش کشت بافت نخل خرما است. درصدی از تولیدات نخل خرما به روش کشت بافت دارای جهش ژنتیکی است که البته نباید این را با جهش های اپی ژنتیکی اشتباه گرفت. هرچه روش تولید مدرن تر و پرسنل آزمایشگاه مجرب تر باشند، خطر جهش های ژنتیکی (واریاسیون) کاهش می باید.

 

در بسیاری از کشورهای خرما خیز جهان از هر دو روش کاشت پاجوش و استفاده از نهال های کشت بافتی برای احداث نخلستان ها استفاده می شود. تا کنون چهارصد رقم (Variety) مختلف نخل خرما در ایران شناسایی شده است که حدود بیست رقم از آنها بطور گسترده در سطح کشور و در استان های مختلف بر حسب سازگاری آنها کشت می شوند. برخی از ارقام مهم نخل خرما در ایران عبارتند از:

 

در حال حاضر ارقام خرمای پیارم، مضافتی، مجول، برحی (برهی)، زاهدی (قصب)، کبکاب، خاصویی (خاصه)، استعمران (سایر) ، دیری و شاهانی بطور عمده در ایران کشت می شود. در برخی استان ها نیز ارقام بومی خرما سطح زیر کشت قابل توجهی دارند مانند خرمای شی شی و خرمای رنگ نو در استان سیستان و بلوچستان.