کود سوپر فسفات

کود سوپر فسفات: معرفی و مقایسه سوپرفسفات ساده و تریپل

فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد گیاهان است. این عنصر در فرآیندهایی مانند فتوسنتز، انتقال انرژی، تقسیم سلولی و رشد ریشه نقش کلیدی دارد. در میان منابع تأمین فسفر برای گیاهان، کود سوپر فسفات (Super Phosphate) و دی آمونیوم فسفات از رایج‌ ترین و موثرترین کودهای فسفره محسوب می‌ شوند. این کود به‌دلیل ترکیب مناسب و دسترسی سریع فسفر، در کشاورزی مدرن و سنتی کاربرد گسترده‌ ای دارد.

انواع کود سوپر فسفات

۱. سوپر فسفات ساده (SSP – Single Super Phosphate)

• ترکیب: حدود ۱۶-۲۰٪ فسفر (P₂O₅) به همراه مقدار قابل‌توجهی گوگرد (حدود ۱۲٪)

• شکل ظاهری: گرانوله یا پودری.

• ویژگی‌ ها:

  • دسترسی سریع گیاه به فسفر.

  • به دلیل وجود گوگرد برای اصلاح خاک‌ های قلیایی مناسب است.

  • ارزان‌ ترین نوع کود فسفره.

۲. سوپر فسفات تریپل (TSP – Triple Super Phosphate)

• ترکیب: حدود ۴۴-۴۶٪ فسفر (P₂O₅) بدون گوگرد

• شکل ظاهری: گرانوله

• ویژگی‌ ها:

  • غلظت بالاتر فسفر نسبت به SSP

  • مناسب برای اراضی با کمبود شدید فسفر.

  • فاقد گوگرد (نیاز به تأمین جداگانه در صورت نیاز خاک).

روش تولید کود سوپرفسفات

کود سوپر فسفات از واکنش سنگ فسفات طبیعی با اسید سولفوریک (در SSP) یا اسید فسفریک (در TSP) به‌ دست می‌ آید. واکنش اسید با فسفات باعث افزایش انحلال‌ پذیری فسفر شده و آن را به فرم قابل جذب توسط گیاه تبدیل می کند.

۱. سوپر فسفات ساده (SSP)

فرمول شیمیایی:
Ca(H2PO4)2⋅H2O+2CaSO4⋅2H2OCa(H₂PO₄)₂ \cdot H₂O + 2CaSO₄ \cdot 2H₂OCa(H۲​PO۴​)۲​⋅H۲​O+۲CaSO۴​⋅۲H۲​O
(مخلوطی از مونوکلسیم فسفات و ژیپس – گچ)

فرآیند تولید:

• ماده اولیه: سنگ فسفات طبیعی (Apatite)

• با اسید سولفوریک (H₂SO₄) واکنش داده می‌شود.

• حاصل واکنش شامل مونوکلسیم فسفات (Ca(H₂PO₄)₂) به‌عنوان ماده مؤثر و گچ (CaSO₄) به‌عنوان محصول جانبی است.

معادله شیمیایی تولید SSP:

Ca3(PO4)2+2H2SO4+4H2O→2Ca(H2PO4)2⋅H2O+2CaSO4⋅2H2OCa₃(PO₄)₂ + 2H₂SO₄ + 4H₂O \rightarrow 2Ca(H₂PO₄)₂ \cdot H₂O + 2CaSO₄ \cdot 2H₂OCa۳​(PO۴​)۲​+۲H۲​SO۴​+۴H۲​O→۲Ca(H۲​PO۴​)۲​⋅H۲​O+۲CaSO۴​⋅۲H۲​O

۲. سوپر فسفات تریپل (TSP)

فرمول شیمیایی:
Ca(H2PO4)2⋅H2OCa(H₂PO₄)₂ \cdot H₂OCa(H۲​PO۴​)۲​⋅H۲​O

فرآیند تولید:

• سنگ فسفات با اسید فسفریک (H₃PO₄) واکنش می‌ دهد.

• فاقد گچ و ناخالصی‌ های جانبی است؛ محتوای فسفر بیشتری در مقایسه با نوع ساده دارد.

معادله شیمیایی تولید TSP:

Ca3(PO4)2+4H3PO4→3Ca(H2PO4)2Ca₃(PO₄)₂ + 4H₃PO₄ \rightarrow 3Ca(H₂PO₄)₂Ca۳​(PO۴​)۲​+۴H۳​PO۴​→۳Ca(H۲​PO۴​)۲​

چرا باید از کود سوپر فسفات استفاده کنیم؟

• افزایش رشد ریشه: به‌ ویژه در مراحل اولیه رشد گیاه.

• افزایش گلدهی و باردهی: فسفر نقش مهمی در توسعه گل‌ ها و میوه‌ ها دارد.

• بهبود عملکرد محصولات کشاورزی: با افزایش فعالیت‌ های فیزیولوژیکی

• ارزان و در دسترس: به‌خصوص نوع ساده (SSP)

• حاوی گوگرد (در SSP): مناسب برای گیاهانی مانند کلزا، سیر، پیاز و سایر محصولات گوگرد‌ دوست.

نحوه مصرف

• مصرف پایه: این کود به‌ صورت اختلاط با خاک در زمان آماده‌ سازی زمین یا هنگام کاشت مصرف می شود.

• میزان مصرف: بسته به نوع محصول، نوع خاک و آزمایش خاک متفاوت است. اما به‌ طور معمول بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار توصیه می‌شود.

• نکته: بهتر است با مشورت کارشناسان کشاورزی و بر اساس آزمون خاک مصرف شود.

محدودیت‌ ها و نکات مهم

• در خاک‌ های آهکی و با pH بالا، ممکن است فسفر تثبیت شده و از دسترس گیاه خارج شود.

• TSP فاقد گوگرد است، بنابراین در صورتی که خاک به گوگرد نیز نیاز داشته باشد، باید این عنصر از منبع دیگری تأمین شود.

• انبارداری در مکان خشک و دور از رطوبت برای جلوگیری از کیک شدن و افت کیفیت ضروری است. 

تفاوت SSP و TSP در یک نگاه

تأثیر کود سوپر فسفات بر گیاهان

۱. افزایش ریشه‌ زایی و توسعه ریشه‌های جانبی

فسفر به عنوان جزء اصلی ATP (آدنوزین تری‌ فسفات) در انتقال انرژی سلولی نقش دارد و باعث رشد فعالانه ریشه می‌ شود.

۲. تأثیر بر متابولیسم‌ های گیاهی

فسفر در مسیرهای زیر نقش کلیدی دارد:

• فسفریلاسیون نوری (Light-dependent phosphorylation) در فتوسنتز

• تنفس سلولی (مراحل گلیکولیز و چرخه کربس)

• سنتز اسیدهای نوکلئیک (DNA و RNA)

• تشکیل آنزیم‌ها و کو آنزیم‌ها

۳. تسریع در گل‌ دهی و رسیدگی محصول

گیاهانی که به اندازه کافی فسفر دریافت کنند:

• زودتر وارد فاز تولید مثل می‌ شوند.

• میوه‌ هایی با کیفیت بالاتر و ماندگاری بیشتر تولید می‌کنند.

چه زمانی از کود سوپر فسفات ساده و چه زمانی از تریپل استفاده کنیم؟

نحوه مصرف علمی و صحیح کود سوپر فسفات

روش مصرف

• بصورت پایه (پیش‌ کاشت): در عمق ۵ تا ۱۰ سانتی‌ متری خاک.

• همراه با شخم اولیه: جهت اختلاط یکنواخت.

• مناسب برای کشت دیم و آبی

مقدار مصرف پیشنهادی انواع کود سوپر فسفات

توصیه می‌ شود قبل از مصرف، آنالیز خاک انجام گیرد تا نیاز واقعی فسفر مشخص شود.

کود سوپر فسفات، چه به‌صورت ساده و چه تریپل، یکی از منابع مهم تأمین فسفر در کشاورزی به‌شمار می‌ رود. انتخاب نوع مناسب آن باید بر اساس نیاز خاک، نوع محصول، شرایط اقلیمی و اقتصادی انجام شود. استفاده صحیح و اصولی از این کود می‌ تواند نقش بسزایی در افزایش بهره‌ وری، کیفیت محصول و پایداری خاک ایفا کند.