کرم خراط
Leopard moth
راهنمای جامع کنترل و مبارزه با کرم خراط (پروانه چوبخوار)
کرم خراط، با نام علمی Zeuzera pyrina و نام انگلیسی Leopard moth یکی از آفات مهم باغات میوه و درختان جنگلی در مناطق مختلف ایران و جهان است. این آفت که به نام های دیگری مانند پروانه خراط یا پروانه چوبخوار نیز شناخته میشود، خسارات شدیدی به درختان از جمله سیب، گلابی، گردو، انار، زرد آلو و سایر درختان میوه وارد میکند.
زیستشناسی کرم خراط
پروانه خراط متعلق به خانواده Cossidae است و چرخه زندگی آن شامل چهار مرحله تخم، لارو (کرم)، شفیره و پروانه میباشد. طول دوره زندگی این آفت به شرایط آب و هوایی و دسترسی به منابع غذایی بستگی دارد و ممکن است ۲ تا ۳ سال طول بکشد. مهمترین مرحله خسارتزا، مرحله لاروی است که کرمها با نفوذ به داخل ساقه و شاخههای درخت، بافت چوبی را تخریب میکنند.
- تخم: پروانههای ماده تخمهای خود را روی شاخهها و تنهی درختان قرار میدهند. هر پروانه ماده قادر است صدها تخم بگذارد.
- لارو (کرم): لاروها پس از خروج از تخم به سرعت به داخل پوست و چوب درخت نفوذ کرده و از بافت چوبی تغذیه میکنند. این مرحله میتواند چندین ماه تا چند سال طول بکشد.
- شفیره: پس از تکمیل تغذیه، لارو به شفیره تبدیل شده و در داخل تونل های خود باقی میماند.
- پروانه بالغ: پروانه ها معمولاً در شب فعال بوده و به سمت نور جذب میشوند. این مرحله کمتر خسارت زا است.
زمستان گذاری
کرم خراط به صورت لارو در داخل دالان های چوبی درختان زمستان گذرانی میکند. این لاروها در طول زمستان فعالیت محدودی دارند و در اوایل بهار با افزایش دما مجدداً فعال میشوند.
آناتومی و مشخصات ظاهری
- لارو: طول لاروها به حدود ۴۰ تا ۶۰ میلیمتر میرسد. بدن آنها کرمیشکل و رنگ آن سفید با نقاط سیاه است.
- پروانه بالغ: پروانههای بالغ دارای بالهای سفید با لکههای سیاه و طول بالها حدود ۶۰ تا ۸۰ میلیمتر هستند.
- شفیره: شفیره ها قهوه ای رنگ و به طول حدود ۳۰ میلیمتر هستند.
علائم و خسارات کرم خراط
آفت کرم خراط با ایجاد تونلها و دالانهای پیچیده در داخل شاخهها و تنهی درختان باعث ضعف ساختاری درخت و کاهش تولید محصول میشود. برخی از علائم بارز حمله این آفت عبارتند از:
- خشکیدگی سرشاخهها: شاخههای آلوده به مرور زمان خشک شده و از بین میروند.
- خروج ترشحات و فضولات: در محل نفوذ کرم، ترشحات صمغی و فضولات قهوهای رنگ مشاهده میشود.
- افت محصول: با تضعیف درختان، میزان و کیفیت محصول به شدت کاهش مییابد.
- شکستگی شاخهها: شاخههای آلوده به دلیل تضعیف بافت داخلی به راحتی شکسته میشوند.
روشهای پیشگیری و کنترل
اقدامات زراعی
- حذف و از بین بردن شاخههای آلوده و خشکیده در اواخر زمستان یا اوایل بهار.
- بهبود شرایط رشد و تغذیه درختان برای افزایش مقاومت آنها در برابر آفات.
کنترل بیولوژیک پروانه چوبخوار
کنترل بیولوژیک یکی از روشهای مؤثر و پایدار برای کاهش جمعیت آفات بدون استفاده از سموم شیمیایی است. در مبارزه با کرم خراط، دشمنان طبیعی و عوامل بیولوژیک مختلفی به کار میروند، از جمله:
- زنبورهای پارازیتوئید مانند گونه های متعلق به جنس Trichogramma، این زنبورها تخم های کرم خراط را شکار کرده و در داخل آنها تخمگذاری میکنند و باعث از بین رفتن لاروها میشوند.
- حشرات شکارچی: برخی از حشرات شکارچی مانند سوسک های خانواده Carabidae و کفشدوزکها میتوانند لاروهای کوچک را شکار کنند.
- قارچهای بیماریزا: قارچهایی مانند Beauveria bassiana و Metarhizium anisopliae که به عنوان عوامل بیوکنترل شناخته میشوند، میتوانند به لاروهای کرم خراط حمله کرده و باعث مرگ آن ها شوند. این قارچ ها معمولاً از طریق اسپری کردن روی درختان در محیط مرطوب به کار میروند.
کنترل مکانیکی
- پاکسازی و هرس: شاخههای آلوده را باید به دقت هرس و از بین برد تا از گسترش آفت جلوگیری شود. شاخههای هرس شده بهتر است سوزانده شوند.
- مسدود کردن دالانها: دالانهای ایجاد شده توسط لاروها را میتوان با چسب باغبانی یا خمیرهای مخصوص مسدود کرد تا از خروج لاروها جلوگیری شود.
- استفاده از ابزار مکانیکی: برای از بین بردن لاروها، میتوان از ابزارهایی مانند سیمهای مخصوص برای تمیز کردن دالانها استفاده کرد.
بهترین سموم برای کرم خراط
- استفاده از سموم سیستمیک یا تماسی مانند:
- کلرپیریفوس (Chlorpyrifos): با دوز ۲ تا ۲.۵ لیتر در هر هزار لیتر آب.
- ایمیداکلوپراید (Imidacloprid): با دوز ۰.۵ تا ۰.۷ لیتر در هر هزار لیتر آب.
- فنپروپاترین (Fenpropathrin): با دوز ۰.۳ تا ۰.۵ لیتر در هر هزار لیتر آب.
- تزریق سموم به داخل دالانهای ایجاد شده توسط لاروها.
تله های نوری کرم خراط (پروانه چوبخوار)
- نصب تله های نوری: تلههای نوری در شب، زمانی که پروانههای بالغ فعال هستند، نصب میشوند. این تلهها با جذب پروانه ها به کمک نور، آن ها را به دام انداخته و از تولید مثل آنها جلوگیری میکنند.
- محل نصب: تلههای نوری باید در قسمتهای بالایی و مرکزی باغ نصب شوند تا پوشش مناسبی برای جذب پروانهها فراهم کنند.
- نگهداری و بررسی: تلهها باید به طور منظم بررسی و تمیز شوند تا کارایی آنها حفظ شود.
تله های فرومونی
تلههای فرومونی ابزارهایی هستند که برای کنترل آفات، از جمله کرم خراط (یک آفت مهم درختان میوه مانند گردو، سیب و گلابی)، استفاده میشوند. این تلهها با استفاده از فرومونهای جنسی کار میکنند که مواد شیمیایی طبیعی هستند که توسط حشرات ماده برای جذب نرها تولید میشوند.
نحوه عملکرد تلههای فرومونی
- جذب حشرات نر: فرومون های مصنوعی شبیه سازیشده در تله قرار میگیرند و حشرات نر را به سمت خود جذب میکنند.
- به دام انداختن: حشرات نر به دام افتاده و از چرخه تولیدمثل خارج میشوند.
- کاهش جمعیت آفت: با کاهش تعداد حشرات نر، جمعیت آفت در نسل بعدی کاهش مییابد.
مزایای تلههای فرومونی
- دوستدار محیط زیست: استفاده از سموم شیمیایی را کاهش میدهد.
- هدفمند: فقط آفت خاص را هدف قرار میدهد و به حشرات مفید آسیب نمیزند.
- کارایی بالا: برای نظارت و کنترل جمعیت آفت بسیار مؤثر است.
مبارزه پس از آلودگی
در صورتی که آلودگی گسترده باشد، لازم است اقدامات زیر انجام شود:
- هرس و سوزاندن شاخههای آلوده برای جلوگیری از گسترش آفت.
- استفاده از سموم سیستمیک بهصورت تزریقی یا سمپاشی مستقیم روی محلهای آلوده.
- پایش منظم باغ برای شناسایی سریع آلودگیهای جدید.
بهترین زمان کنترل پروانه چوبخوار
بهترین زمان برای کنترل آفت کرم خراط، اوایل بهار و اواخر تابستان است، زمانی که لاروها در حال فعالیت هستند و به راحتی میتوان به محلهای آلوده دسترسی پیدا کرد. در این دورهها میتوان با استفاده از سمپاشی و دیگر روشهای کنترل، جمعیت آفت را به طور مؤثر کاهش داد.
نتیجه گیری
کرم خراط یکی از آفات مهم و مخرب باغات در ایران است که میتواند خسارات جدی به درختان میوه وارد کند. مدیریت و کنترل این آفت نیازمند ترکیبی از روشهای زراعی، بیولوژیک، مکانیکی و شیمیایی است. با اجرای برنامههای پیشگیری و کنترل منظم، میتوان خسارات ناشی از این آفت را به حداقل رساند و سلامت درختان و میزان تولید محصول را حفظ کرد.