زنجره خرما (Ommatissus lybicus) آفت نخلستان ها
در مناطق خرماخیز جنوب غربی آسیا و شمال آفریقا زنجره خرما با نام علمی Ommatissus lybicus یکی از بزرگترین تهدیدات به شمار می رود. زنجرک یا زنجره خرما در کشورهای عرب زبان ” دوباس” نامیده می شود. این آفت پتانسیل ایجاد ویرانی ها و خسارات سنگین در نخلستان ها را دارا است. به همین دلیل پیشگیری، کنترل و مبارز با آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
شناخت زنجره خرما
زنجره خرما متعلق به رده Hemiptera و خانواده Tropiduchidae می باشد. با اینکه این آفت فقط حدود ۳-۴ میلی‌متر طول دارد، اما حضور گسترده‌اش می‌تواند زمینه ساز خسارت های جدی در باغات خرما باشد. زنجره، لاروهای خورد را در زیر برگ های خرما قرار می دهد.
چرخه زندگی و رفتار
چرخه زندگی زنجره خرما شامل مراحل تخم‌گذاری، لاروی و بالغ است. لاروها پس از خروج از تخم روی برگ ها، شروع به تغذیه از شیره گیاهی کرده و در این فرآیند، عسلک ترشح می‌کنند. این ماده شیرین به عنوان منبعی برای جذب قارچ های بیماری زا کرده و درخت خرما را با خطر جدی روبه رو می کند. با رشد لاروها و تبدیل آن ها به حشره بالغ، چرخه تولید مثل و تغذیه ادامه پیدا کرده و سطح آلودگی نیز گسترش پیدا می کند.
اثرات بر کشت خرما
نخل خرما در بسیاری مناطق اثرات تغذیه‌ای، فرهنگی و اقتصادی زیادی دارد. اما آلودگی به زنجره خرما این تعادل حساس را به خطر می‌اندازد. پس از آلودگی درخت خرما به زنجره، شیره گیاهی که حاوی مواد مغذی حیاتی درخت است، تخلیه شده و سیستم دفاعی خرما را تضعیف می کند، در نتیجه درخت خرما مستعد ابتلا به انواع بیماری ها خصوصا بیماری های قارچی می شود. در نتیجه، تولید محصولات کاهش می‌یابد و کیفیت خرماهای برداشت شده کاهش می‌یابد.
خسارات
خسارات ناشی از زنجره خرما به دو نوع تقسیم می‌شود:
خسارات مستقیم: در این نوع خسارت، هم لاروها و هم حشرات بالغ آفت با تغذیه از شیره گیاهی، منجر به زردی و خشک شدن برگ‌ها و در نهایت ضعف درختان می‌شوند. آلودگی شدید آفت نیز منجر به ریزش میوه‌ها می‌شود. (Thacker et al., 2003).
خسارات غیرمستقیم: این نوع خسارت از ترشح عسلک ناشی می‌شود که به عنوان منبع غذایی برای قارچ های ساپروفیت عمل می‌کند. این باعث آلودگی میوه‌ها و کاهش قابلیت بازاریابی محصول می‌شود.
علاوه بر این، به علت تخم‌گذاری زنجره خرما، جریان شیره گیاهی قطع می‌شود و بافت های زنده درخت و سلول‌های گیاهی در اطراف محل تخم‌ریزی از بین می‌روند. میوه‌های درختان آلوده دیرتر رسیده، کوچک تر و چروکیده می‌شوند و از شیرینی کمتری برخوردار است. همچنین، ترشح عسلک بر روی گیاه، عملیات باغبانی مانند گرده‌افشانی، هرس و تربیت خوشه‌ها را دشوارتر کرده و هزینه های تولید را افزایش می دهد.
رفتار تغذیه ای و تخم ریزی آفت، همچنین حرکت آن‌ها روی درختان می‌تواند شدت بیماری لکه برگی خرما ایجاد شده توسط عوامل مانند Coniothyrium را تشدید کند. بررسی‌های میدانی انجام شده نشان می دهد شیوع بیماری لکه برگی با زنجرک خرما نسبت مستقیم دارد. یعنی در باغاتی که خسارت زنجرک خرما بیشتر است، شیوع بیماری لکه برگی نیز بیشتر مشاهده می شود.
راهکارهای مدیریتی کنترل زنجره خرما
کنترل زنجره خرما چالش‌های چندگانه‌ای را که نیازمند رویکردهای مدیریت یکپارچه آفات (IPM) هستند، ارائه می‌دهد. از حشره‌کش‌های شیمیایی، اگرچه رایج استفاده می‌شود، نگرانی‌هایی در مورد پایداری زیست محیطی و کارایی بلند مدت به دلیل توانایی آفت در توسعه مقاومت ایجاد می‌کند. روش‌های کنترل بیولوژیکی، مانند معرفی دشمن‌زاده‌های طبیعی یا قارچ‌های بیمارگر، جایگزینی‌هایی امیدبخش ارائه می‌دهند که آسیب به ارگانیسم‌های مفید را کمینه کرده و وابستگی به مواد شیمیایی سنتی را کاهش می‌دهند. علاوه بر این، شیوه‌های فرهنگی مانند هرس برگ‌های آلوده و حفظ آبیاری مناسب می‌تواند به کاهش گسترش آفت کمک کند.
کنترل شیمیایی
تنوع حشره‌کش‌های ثبت شده برای استفاده در برابر زنجره خرما محدود است. بنابراین، توسعه حشره‌کش های جدید با روش‌های عملکرد مختلف و مصرف کم ضروری است. استفاده بی‌رویه از انواع مختلف حشره‌کش در باغات خرما به مشکلات فنی و زیست محیطی متعددی منجر شده است. برای سال‌ها، حشره‌کش دیازینون با پوشش گسترده و روش کاربرد آن، خطرات زیادی برای محیط زیست، انسان و عوامل غیرهدف، به ویژه پرندگان، به جا گذاشت. استفاده از دیازینون در حال حاضر ممنوع است. این حشره‌کش به گروه فسفره ها تعلق دارد و اثرات بسیار نامطلوبی بر روی سیستم‌های عصبی و مغزی افراد، به ویژه افراد کمتر از دوازده سال، دارد (Marcial & Hagiwara، ۲۰۰۷؛ Eskenazi et al.، ۱۹۹۹؛ Attar & Knowles، ۱۹۸۲).
دیازینون در پستانداران به دیازواکسان متابولیزه می‌شود که می‌تواند فعالیت آنزیم استیل کولین استراز را بیش از ۱۰۰۰۰ برابر مهار کند. اگرچه این ماده در پستانداران به دلیل سیستم هیدرولیز بالای خود به سرعت از بین می‌رود، اما در خون پرندگان به شدت سمی است و به همین دلیل این آفت کش برای پرندگان صدها برابر سمی‌تر است. در مقایسه با غلظت توصیه شده حشره‌کش‌های نسل جدید، غلظت دیازینون ده برابر بیشتر است. بنابراین، استفاده از حشره‌کش های با غلظت پایین و اثرات جانبی کمتر الزامی است.
آینده نگری
با تشدید تغییرات آب و هوایی و بر هم خورد تعادل زیست محیطی، شرایط برای طغیان آفات خصوصا زنجره خرما احتمالاً تشدید خواهد شد. تلاش‌های تحقیقاتی و استفاده از روش های نوآورانه و فناورانه و همچنین مشارکت جامعه، اجزای ضروری یک راهبرد فعال برای مقابله با این خطر هستند. با ارتقاء انطباق در اکوسیستم‌های خرما و ترویج شیوه های کشاورزی پایدار، می‌توانیم میراث کشت خرما را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
نتیجه‌گیری
زنجره خرما به عنوان یک تهدید قدرتمند برای نخلستان ها محسوب می شود. با یک رویکرد کامل به مدیریت آفات، می‌توانیم تأثیرات آن را کاهش دهیم و میراث فرهنگی و اقتصادی که توسط این درختان بزرگ نمایان می‌شود را حفظ کنیم.
منابع:
- Classification of the Tropiduchidae | University of Delaware
- Hassan, B.H., I.J. Al-Jboory, H.F. Al-Rebeai, and G. Viggiani. 2003 Pseudoligosita babylonica n.sp. (Hymenoptera: Trichogrammatidae) , egg parasitoid of Ommatissus lybicus Bergevin (Homoptera: Tropiduchidae) in Iraq. Bollettino del Laboratorio di Entomologia Agraria Filippo Silvestri 59: 75-78.
- Nature.com | Transcriptomic analysis of Dubas bug (Ommatissus lybicus Bergevin) infestation to Date Palm
- Jasim, H.K. and H.K. Al-Zubaidy. 2010. Eggs distribution of old world bug (dubas bug) Ommatissus lybicus (Derbeg) Asche and Wilson (Homoptera: Tropiduchidae) on fronds rows and effect of dust storms on three varieties of date palm trees. Acta Horticulturae (ISHS) 882: 465-470.
- Science Direct| Geospatial detection of Ommatissus lybicus de Bergevin using spatial and machine learning technique
