شوری خاک یکی از چالش های اساسی در کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک جهان، از جمله ایران است. افزایش املاح محلول به ویژه یون های سدیم، کلر و سولفات در خاک، باعث کاهش جذب آب و عناصر غذایی، تخریب ساختار خاک و کاهش رشد گیاه می شود. برای مقابله با این معضل، استفاده از بهترین کودهای ضد شوری به عنوان یک راهکار فنی و کاربردی مطرح شده است. این کودها به بهبود ساختار خاک، افزایش توان تبادل کاتیونی و تسهیل در جذب عناصر ضروری کمک می‌کنند.
شوری خاک معمولاً به غلظت بالای نمک های محلول در آب خاک اطلاق می شود. شایع ترین ترکیبات مضر در خاک های شور شامل سدیم (Na⁺)، کلر (Cl⁻) و سولفات (–SO₄²) هستند. این یون ها باعث:
کاهش فشار اسمزی و در نتیجه کاهش جذب آب توسط گیاه می شوند.
اختلال در جذب عناصر غذایی مانند پتاسیم، کلسیم و منیزیم، ایجاد می کنند.
سمیت مستقیم برای ریشه گیاه دارند.
کاهش جوانه زنی، رشد و عملکرد گیاه را سبب می شوند.
کودهای ضد شوری به ترکیباتی گفته می شود که با هدف کاهش اثرات منفی نمک های مضر در خاک استفاده می شوند. عملکرد این کودها معمولاً از طریق یکی از روش های زیر صورت می گیرد:
جابجایی سدیم با کلسیم
با افزودن یون کلسیم (مثلاً از طریق سولفات کلسیم یا نیترات کلسیم)، یون های سدیم از سطح تبادل کاتیونی خاک خارج شده و در صورت شست و شو با آب از خاک دفع می شوند.
افزایش جذب عناصر ضروری
برخی ترکیبات مانند اسیدهای هیومیک و فولویک، قابلیت جذب عناصر ضروری مورد نیاز گیاه را در خاک شور افزایش می دهند.
اصلاح ساختار خاک
با بهبود تهویه و نفوذپذیری خاک، شرایط مناسب برای رشد ریشه و میکروارگانیسم های مفید فراهم می شود.
ترکیبات مؤثر: CaSO₄
نحوه اثر: این کود جایگزینی یون سدیم با کلسیم در سطح تبادل کاتیونی خاک، کاهش ESP و بهبود ساختار خاک را سبب می شود.
روش مصرف: قبل از آبیاری یا در زمان آماده سازی زمین، بطور مستقیم روی سطح خاک پخش یود.
نکات مهم:
حتماً با آبیاری سنگین همراه شود تا سدیم جابجا شده از پروفیل خاک خارج شود.
در خاک های دارای زهکش مناسب مؤثرتر است.
ترکیبات مؤثر: Ca(NO₃)₂
نحوه اثر: تأمین سریع کلسیم قابل جذب و نیتروژن نیتراتی برای تحریک رشد ریشه و جابجایی سدیم.
روش مصرف: محلول پاشی یا تزریق از طریق آبیاری قطره ای.
نکات مهم:
مناسب برای گیاهان حساس به شوری در دوره رشد اولیه
اثر سریع تری نسبت به گچ دارد ولی گران تر است.
ترکیبات مؤثر: اسیدهای آلی طبیعی استخراج شده از لئوناردیت یا مواد آلی.
نحوه اثر:
افزایش توان تبادل کاتیونی خاک.
تسهیل جذب عناصر غذایی در خاک شور.
افزایش فعالیت میکروبی و بهبود ساختار خاک.
روش مصرف: محلول پاشی، آبیاری قطره ای یا اختلاط با خاک.
نکات مهم:
در تمام مراحل رشد گیاه قابل مصرف است.
تأثیر آن تدریجی ولی ماندگار است.
ترکیبات مؤثر: K₂SO₄
نحوه اثر: تأمین پتاسیم بدون ورود یون کلر که در خاک های شور مضر است.
روش مصرف: بعنوان کود پایه یا تغذیه در طول فصل رشد استفاده شود.
نکات مهم:
برای گیاهان حساس به کلر مانند سیب، انگور و مرکبات توصیه می شود.
نسبت به کلرید پتاسیم در خاک شور ترجیح دارد.
ترکیبات مؤثر: KNO₃
نحوه اثر: تأمین همزمان پتاسیم و نیتروژن در فرم نیتراتی، بدون نمک های مضر.
روش مصرف: محلول پاشی یا همراه آبیاری مصرف شود.
نکات مهم:
برای تحریک گلدهی و پر شدن میوه در خاک های شور مفید است.
قابلیت انحلال بالا دارد و برای هیدروپونیک نیز مناسب است.
ترکیبات مؤثر: S
نحوه اثر: گوگرد بنتونیت دار سبب کاهش pH خاک و افزایش انحلال عناصر غذایی در خاک شور قلیایی می شود.
روش مصرف: اختلاط با خاک، قبل از کاشت.
نکات مهم:
نیاز به فعالیت میکروبی دارد تا به اسیدسولفوریک تبدیل شود.
در خاک های دارای ماده آلی کم یا میکروارگانیسم ضعیف اثر آن کند است.
ترکیبات مؤثر: آهن، روی، منگنز، بور به فرم کلات شده.
نحوه اثر: تأمین عناصر ریزمغذی که در خاک های شور به فرم غیرقابل جذب تبدیل می شوند.
روش مصرف: به شکل محلول پاشی یا از طریق سیستم آبیاری مصرف شود.
نکات مهم:
فرم کلاته پایداری بیشتری دارد.
برای پیشگیری از کمبودهای ثانویه ناشی از شوری ضروری است.
| نوع کود | ترکیبات اصلی | مکانیسم اثر | نکات مصرف |
|---|---|---|---|
| سولفات کلسیم (گچ کشاورزی) | CaSO₄ | جایگزینی سدیم با کلسیم و افزایش تهویه | باید همراه آبیاری سنگین مصرف شود |
| نیترات کلسیم | Ca(NO₃)₂ | تأمین کلسیم و نیتروژن در خاک شور | محلول پاشی یا آبیاری قطره ای |
| کودهای هیومیکی (هیومیک اسید) | اسیدهای آلی | افزایش جذب عناصر غذایی و بهبود ساختار خاک | قابل مصرف در اغلب خاک ها |
| پتاسیم نیترات | KNO₃ | تأمین پتاسیم و کاهش جذب سدیم | به ویژه در مراحل رشد زایشی |
| سولفات پتاسیم | K₂SO₄ | تأمین پتاسیم بدون کلر | برای گیاهان حساس به کلر مناسب است |
| میکروالمنت‌ها (Fe, Zn, Mn, B) | عناصر ریزمغذی | جبران کمبود ناشی از شوری خاک | در خاک های شور باید با فرم کلاته استفاده شود |
زمان مصرف: توصیه می شود این کودها قبل از کاشت یا در مراحل اولیه رشد گیاه مصرف شود.
روش مصرف: بسته به نوع کود، می توان به‌صورت محلول پاشی، کود آبیاری، یا مخلوط در خاک استفاده کرد.
آبیاری سنگین: برای دفع یون سدیم آزاد شده از سطح خاک، باید پس از مصرف برخی کودها (مانند گچ) آبیاری فراوان انجام شود.
ترکیب با اسید هیومیک: باعث افزایش راندمان کود و کاهش اثرات منفی نمک می شود.
حساس به شوری: لوبیا، گوجه فرنگی، خیار، هویج، سیب زمینی.
نسبتاً مقاوم: ذرت، گندم، سویا، یونجه.
مقاوم: جو، پنبه، چغندرقند، نخل خرما.
اکیدا توصیه و تاکید می شود، انتخاب کود مناسب باید بر اساس حساسیت گیاه به شوری و آنالیز خاک انجام شود.
شوری خاک تهدیدی جدی برای پایداری کشاورزی در بسیاری از مناطق ایران است. استفاده از کودهای ضد شوری، همراه با مدیریت صحیح آبیاری و اصلاح خاک، می‌تواند به افزایش بهره وری، حفظ حاصلخیزی خاک و کاهش خسارت به محصولات کشاورزی کمک کند. بهره گیری از این کودها نیازمند شناخت دقیق خاک و شرایط اقلیمی است. با استفاده از آزمایش خاک و مشورت با کارشناسان، می توان بهترین ترکیب و دوز کود را انتخاب کرد و از مزایای آن بهره مند شد.
کدام سموم برای زنبور عسل خطرناک و کدام یک کم خطر است؟ زنبورهای عسل نه…
معرفی و روش استفاده بهترین کودهای منیزیم منیزیم (Mg) یکی از عناصر ضروری برای رشد…
صابون های محلول پاشی: ابزاری سبز برای کنترل آفات در سال های اخیر، با افزایش…
فوزتیل آلومینیوم؛ قارچ کشی سیستمیک برای مبارزه با بیماری‌های خاکزاد و آبی قارچ کش فوزتیل…
بردوفیکس (Bordeaux ): قارچ کش و باکتری کش قدرتمند برای حفاظت از گیاهان بردوفیکس (BordoFix)…