تریپس

تریپس: شناسایی، کنترل، مبارزه، بهترین سم برای تریپس

تریپس ها ( به پارسی: ریشک بال) حشرات بسیار کوچکی هستند که اندازه آنها به حدود یک میلیمتر و یا کمتر می رسد. رده بندی علمی آن ها به شرح زیر است:

• فرمانرو: جانوران (Animalia)
• شاخه: بند پایان (Arthropoda)
• رده: حشرات (Insecta)
• راسته: ریشک بالان (Thysanoptera)
• خانواده: Thripidae
• جنس: Scirtothrips

ریخت شناسی تریپس ها

تریپس ها Thrips حشراتی باریک و کشیده هستند، عرض بدن آن ها محدود و شکلی سیگار مانند دارند. طول بدن تریپس ها از ۰.۵ تا ۱۴ میلی متر برای تریپس های شکارچی بزرگ متغیر است اما اغلب آن ها اندازه ای حدود یک میلیمتر دارند.

تریپس هایی که قابلیت پرواز دارند دارای دو جفت بال کاملا مشابه بندار با حاشیه های پرزدار هستند. بال ها در زمان استراحت در پشت حشره تا شده و بسته می شوند.  پاهای آن ها معمولا به دو قوزک که شکلی شبیه کیسه داشته و آرولیوم (Arolium) نام دارد، ختم می شود.  این ساختار پا می تواند برعکس شود و با استفاده از فشار همولنف، حشره را قادر می سازد تا بر روی سطوح عمودی حرکت کند.

آناتومی

تریپس دارای چشم مرکب متشکل از تعداد کمی ریز چشمک یا اوماتیدی (Ommatidia) و سه چشم ساده (ocelli) در قسمت سر می باشد.

این حشرات دارای قطعات دهانی نامتقارن هستند. بر خلاف نیم بالان (Hemiptera)، فک پایین سمت راست در تریپس ها تحلیل رفته و در بعضی گونه ها اصلا وجود ندارد. فک پایین سمت چپ نیز بطور مختصر برای برش گیاهان استفاده می شود، پس از برش بخشی از گیاه، بزاق تزریق شده و نیش مانند های فک بالا که به شکل لوله هستند، مواد گیاهی نیمه هضم شده را از سلول های آسیب دیده به دهان حشره پمپاژ می کنند. این فرآیند سلول ها را نابود یا متلاشی کرده و یک جای زخم نقره ای یا برنز مشخص بر روی سطح ساقه یا برگ هایی که تریپس ها تغذیه کرده اند به جای می ماند.

تبار شناسی

ریشک بالان (Thysanoptera) به دو زیر راسته Terebrantia و Tubulifera تقسیم می شود، این دو زیر راسته را می توان با خصوصیات موروفولوژیکی، رفتاری و رشدی از یکدیگر تشخیص داد.

 زیر راسته Tubulifera فقط از یک خانواده به نام Phlaeothripidae تشکیل شده است. اعضای این خانواده  را می توان با بخش مشخصه شکمی آپیکالی لوله ای شکل ، تخم گذاری در بالای سطح برگ ها و شفیره سه مرحله ای شناسایی کرد. در خانواده Phlaeothripidae ، نرها اغلب بزرگتر از ماده ها هستند و طیف وسیعی از اندازه ها ممکن است در میان جمعیت یافت شود. بزرگترین اندازه تریپس با طول بدن ۱۴ میلیمتر نیز در این خانواده شناسایی شده است.

زیر راسته Terebrantia دارای هشت خانواده است، ماده های این زیر راسته دارای لوله تخم گذار غیر متعارف اره مانند شکمی بوده و تخم ها را به طور جداگانه در بافت گیاه قرار داده و دارای شفیره دو مرحله ای هستند. در بیشتر خانواده های زیر راسته Terebrantia نرها کوچک تر از ماده ها هستند. خانواده Uzelothripidae در این زیر راسته تنها دارای یک گونه است و بوسیله یک قطعه آنتن شلاق مانند شناسایی می شود.

تغذیه

اعتقاد بر این است که در طول دوره مزوزوئیک تریپس ها از نیاکان قارچی تغذیه می کرده اند و بسیاری از گروه های این حشره نیز هنوز هم از این قارچ ها تغذیه می کنند که این امر ناخواسته سبب توزیع اسپورهای این قارچ ها می شود.

تریپس هایی که از گل ها تغذیه می کنند به گرده افشانی این گیاهان کمک می کنند، برخی از دانشمندان معتقد هستند، تریپس ها جزو اولین حشراتی هستند که رابطه همزیستی گرده افشانی را با میزبان خود بر قرار کرده اند. برای مثال تریپس Scirtothrips dorsalis با تغذیه از گیاه فلفل تند تجاری، گرده افشانی آن را انجام می دهد. این حشرات اغلب در بین بستر برگ ها و یا روی چوب های مرده و قدیمی زندگی می کنند. تریپس ها بخش مهمی از اکوسیستم هستند و رژیم غذایی بسیاری از آن ها با گرده تامین می شود.

گونه هایی از تریپس ها دارای زندگی اجتماعی ابتدایی بوده و سبب ایجاد گال در گیاهان می شوند. گونه های دیگر این حشره شکارچی بوده و از کنه ها و سایر گونه های تریپس تغذیه می کنند. همچنین دو گونه از Aulacothrips شامل   A.tenuis  و levinotus A. که در برزیل شناسایی شده است، اکتوپارازیت کنه Aetalionidae و زنجره درختی می باشند.

آفت گیاهی

تریپس ها می توانند آسیب جدی به گیاه در حین تغذیه وارد کنند. این نگرانی زمانی جدی تر می شود که طیف وسیعی از گیاهان، میزبان این حشره محسوب می شوند. حتی بعضی از گونه های تریپس، چند میزبانه بوده و این حشرات بر حسب شرایط درجات متفاوتی از میل به میزبان های مختلف را نشان می دهند.

تریپس های آفت بطور خاص از اعضای خانواده Thripidae هستند که طیف وسیعی از گیاهان، میزبان این حشرات هستند. برای مثال تریپس tabaci به گیاهان پیاز، سیب زمینی، تنباکو و پنبه حمله می کند.

بعضی از گونه های این حشره نیز در گیاهان و به خصوص در برگ آن ها ایجاد گال می کنند. لوله ای شدن،  چین خوردگی ، تا شدن و اعواج برگ، از عوارض حمله تریپس های آفت به گیاه است.

رفتار شناسی

اگر چه هنوز مستندات کافی در این زمینه وجود ندارد اما شواهد نشان می دهد، تریپس ها دارای زندگی اجتماعی اما به شکل ابتدایی هستند و ارتباطات شیمیایی در این گونه از حشرات از اهمیت بالایی برخوردار است. مطالعاتی در استرالیا بر روی تریپس Frankliniella schultzei انجام گرفته است که نشان می دهد که به دلیل ترشح فرمون توسط تریپس نر، حشره ماده جذب آن می شود.

چرخه زندگی

تریپس ها تخم های بسیار کوچکی به اندازه حدود ۰.۲ میلیمتر دارند. رفتار تخم گذاری این حشرات در رده های مختلف، متفاوت است، برای مثال ماده های زیر رده Terebrantia با ایجاد شکاف در بافت گیاه تخم گذاری می کند این حشرات در هر شکاف فقط یک تخم می گذارند. اما ماده های زیر رده Tubulifera تخم های خود را به صورت تکی یا گروه های کوچک بر روی سطح بافت گیاه قرار می دهند.

تریپس ها دارای دگردیسی ناقص یا همی متابولیسم (hemimetabolous) هستند و به تدریج دچار متامورفیسم metamorphosing شده و بالغ می شوند.

سن های  اول و دوم که به نام های لارو یا پوره شناخته می شوند شبیه تریپس های بالغ اما بدون بال و دستگاه تناسلی بوده و از بافت های گیاهی تغذیه می کنند. سن سوم و چهارم در Terebrantia و سن پنجم در Tubulifera دارای مرحله استراحت غیر تغذیه ای، مانند شفیره ها هستند. در طی این مراحل ، اندام های بدن تغییر یافته و بال های اولیه و دستگاه تناسلی شکل می گیرد. دوره بلوغ این حشرات ۸ تا ۱۵ روز طول می کشد، پس از بلوغ نیز، می توانند تا ۴۵ روز زندگی کنند.

تریپس های بالغ به هر دو شکل بالدار و بدون بال وجود دارند. برای مثال تریپس Anaphothrips obscurus در طی بهار حدود ۹۰ درصد جمعیت آن بالدار بوده اما در اواخر تابستان ۹۸ درصد جمعیت بدون بال هستند. تریپس ها در هر سه حالت، بالغ، لارو و شفیره می توانند سرمای زمستان را تحمل کرده و از آن به سلامت عبور کنند.

یکی از ویژگی های جالب تریپس ها، “هاپلودیپلوئید” بودن آن ها است، به این معنی که نرها هاپلوئید و ماده ها دیپلوئید هستند، همچنین ماده ها توانایی بکرزایی (Parthenogenesis) دارند.

کنترل و مبارزه با تریپس

تریپس ها به راحتی در برابر حشره کش ها مقاوم می شوند و همین ویژگی سبب شده تا این گونه از حشرات به مدلی بسیار مناسب برای مطالعه تاثیر حشره کش های جدید تبدیل شوند.

بهترین سموم برای تریپس

برای مبارزه با تریپس‌ها (Thrips)، می‌توان از چندین نوع سم شیمیایی استفاده کرد که به عنوان تریپس‌کش شناخته می‌ شوند. تریپس‌ ها آفات بسیار کوچک و متحرکی هستند که از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند و باعث آسیب به گیاهان می‌شوند. این سموم باید با دقت و در زمان مناسب استفاده شوند تا تریپس‌ها به‌طور مؤثر کنترل شوند. بهترین سموم شیمیایی برای مبارزه با تریپس به شرح ذیل پیشنهاد می شود:

۱. اسپینوساد (Spinosad)

• نوع سم: حشره‌کش زیستی
• ویژگی‌ها: اسپینوساد یک سم شیمیایی طبیعی است که از تخمیر یک باکتری به نام Saccharopolyspora spinosa به‌دست می‌آید. این سم به‌طور مؤثر بر تریپس‌ها، لاروها و بالغ‌ها اثر می‌گذارد.
• کاربرد: اسپینوساد به سرعت بر روی سیستم عصبی تریپس‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث فلج شدن و مرگ آن‌ها می‌شود. این سم برای استفاده در محیط‌های کشاورزی و گلخانه‌ای بسیار مناسب است.

۲. ایمیداکلوپرید (Imidacloprid)

• نوع سم: حشره‌کش نیکوتینوئیدی
• ویژگی‌ها: ایمیداکلوپرید یکی از پرکاربردترین حشره‌کش‌ ها برای مبارزه با تریپس‌ ها و دیگر حشرات مکنده مانند شته‌ ها است. این سم بر سیستم عصبی تریپس‌ ها اثر گذاشته و آن‌ها را از بین می‌برد.
• کاربرد: ایمیداکلوپرید به صورت سیستمیک در گیاه جذب می‌شود و از طریق شیره گیاهی به نقاط مختلف گیاه منتقل می‌شود، که باعث کشته شدن تریپس‌ ها از طریق تغذیه از شیره گیاه می‌شود.

۳. آبامکتین (Abamectin)

• نوع سم: حشره‌ کش و کنه‌ کش
• ویژگی‌ها: آبامکتین یک ترکیب طبیعی است که از باکتری‌ های خاک‌ زی به‌دست می‌ آید. این سم بر سیستم عصبی تریپس‌ها و دیگر آفات مانند کنه‌ های عنکبوتی اثر می‌گذارد.
• کاربرد: آبامکتین به خوبی روی تریپس‌ ها و سایر آفات مکنده اثر می‌گذارد و باعث فلج و مرگ آن‌ ها می‌شود. این سم معمولاً به صورت اسپری به کار می‌رود و اثرات طولانی‌ مدتی دارد.

۴. آزادیراختین|آزادیراکتین (Azadirachtin)

• نوع سم: حشره‌کش گیاهی (روغن نیم)
• ویژگی‌ها: آزادیراکتین یک ترکیب طبیعی است که از دانه‌های درخت نیم استخراج می‌شود و به عنوان یک حشره‌کش زیستی برای کنترل تریپس‌ ها و سایر آفات استفاده می‌شود.
• کاربرد: این سم با ممانعت از تغذیه و اختلال در رشد تریپس‌ها به کنترل جمعیت آن‌ها کمک می‌کند. آزادیراکتین برای استفاده در کشاورزی ارگانیک مناسب است و کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌کند.

۵. فن پروپاترین (Fenpropathrin)

• نوع سم: حشره‌کش پایرتروئیدی
• ویژگی‌ها: فن پروپاترین یک سم قوی با اثر سریع است که بر روی طیف گسترده‌ای از آفات مکنده از جمله تریپس‌ ها موثر است.
• کاربرد: این سم با ایجاد اختلال در سیستم عصبی تریپس‌ ها باعث مرگ سریع آن‌ ها می‌شود. فن پروپاترین معمولاً در شرایط آلودگی شدید استفاده می‌شود.

۶. لوفنورون (Lufenuron)

• نوع سم: تنظیم‌کننده رشد حشرات
• ویژگی‌ها: لوفنورون یک تنظیم‌کننده رشد حشرات است که مانع از رشد و بلوغ تریپس‌ ها می‌شود. این سم بیشتر بر مراحل نابالغ تریپس‌ ها اثر می‌گذارد و مانع از تبدیل لارو به بالغ می‌ شود.
• کاربرد: لوفنورون در کنترل طولانی‌ مدت تریپس‌ ها مؤثر است و به کاهش جمعیت آن‌ ها کمک می‌کند.

۷.کلرفناپیر (Chlorfenapyr)

• نوع سم: حشره‌کش جدید
• ویژگی‌ها: کلرفناپیر یک سم با مکانیزم اثر جدید است که بر روی سیستم متابولیکی تریپس‌ها اثر می‌گذارد و باعث مرگ آن‌ ها می‌شود.
• کاربرد: این سم برای کنترل تریپس‌ ها و سایر آفات مقاوم به سموم دیگر مؤثر است و در محیط‌ های کشاورزی و گلخانه‌ای استفاده می‌شود. 

نکات مهم در استفاده از سموم شیمیایی برای تریپس‌ها

1. تناوب استفاده از سموم: استفاده مداوم از یک نوع سم ممکن است باعث ایجاد مقاومت در تریپس‌ها شود. بنابراین، بهتر است سموم مختلف را به‌صورت تناوبی استفاده کنید.
2. استفاده صحیح: سموم باید به‌طور صحیح و بر اساس دستورالعمل تولیدکننده استفاده شوند تا اثرگذاری بهینه داشته باشند.
3. حفاظت از محیط زیست: در زمان استفاده از سموم شیمیایی باید مراقب باشید که از تاثیرات منفی روی حشرات مفید و محیط زیست جلوگیری شود. استفاده از سموم زیستی و کنترل‌های طبیعی به کاهش آسیب به محیط کمک می‌کند.

مبارزه بیولوژیک

با توجه به اندازه بسیار کوچک و میزان بالای تولید مثل ، استفاده از کنترل بیولوژیکی کلاسیک برای این آفات  دشوار است. برای مبارزه بیولوژیک موثر باید از شکارچیانی استفاده کرد که به اندازه تریپس ها باریک بوده تا بتوانند به شکاف هایی که تریپس ها در آن مخفی می شوند دست پیدا کنند، همچنین این حشرات مهاجم باید توانایی تغذیه از لارو تریپس را داشته باشند. تنها دو خانواده از زنبورهای پارازیت شامل تریکوگراما Trichogrammatidae و Eulophidae توانایی تغذیه از لارو و تخم های تریپس را دارند. برای کنترل تریپس های بالغ نیز از شبگزها (Anthocoridae) و کنه (Anthocoridae) می توان استفاده کرد.

نکات مهم

• یکی دیگر از راه های کنترل بیولوژیک تریپس ها استفاده از قارچ ها است. قارچ های Beauveria bassiana و Lecanicillium می توانند تریپس ها را در هر مرحله از چرخه زندگی از بین ببرند.
• صابون های حشره کش (Insecticidal soap) نیز در کنترل تریپس ها بسیار موثر هستند. یک ویژگی مهم این صابون ها، توانایی ساخت و فرمولاسیون برای یک نوع حشره خاص است.

جمع بندی

کنترل تریپس‌ها به دلیل سرعت تکثیر بالای آنها چالش‌ برانگیز است، اما استفاده از سموم شیمیایی مناسب مانند اسپینوساد، ایمیداکلوپرید و آبامکتین می‌تواند در کاهش جمعیت آن‌ها مؤثر باشد. برای جلوگیری از ایجاد مقاومت در تریپس‌ها، باید از سموم مختلف به‌ صورت تناوبی و با رعایت دستورالعمل‌ها استفاده کرد. علاوه بر این، استفاده از سموم زیستی و حشره‌ کش‌های طبیعی می‌تواند به حفظ محیط زیست و کنترل آفات کمک کند.