گال در گیاهان: انواع، عوامل ایجادکننده، خسارت و روش‌های کنترل

گال های گیاهی (Plant Galls) ناهنجاری‌ هایی هستند که در اثر رشد غیرطبیعی بافت‌ های گیاه ایجاد می‌شوند. این ساختارها ممکن است روی برگ، ساقه، ریشه، میوه و حتی گل‌ ها ظاهر شوند و شکل، اندازه و رنگ‌های متنوعی داشته باشند. گال‌ ها معمولاً توسط حشرات، کنه‌ ها، باکتری‌ ها، قارچ‌ ها، ویروس‌ ها و نماتدها ایجاد می‌شوند و بسته به نوع عامل، اثرات متفاوتی بر گیاه دارند. برخی از آن‌ ها بی‌خطر هستند و فقط باعث تغییرات ظاهری می‌شوند، اما برخی دیگر خسارت‌زا بوده و عملکرد گیاه را کاهش داده یا باعث انتقال بیماری‌های ثانویه می‌شوند.

انواع گال در گیاهان

گال‌ها را می‌توان بر اساس عامل ایجادکننده یا بافت درگیر در گیاه دسته‌بندی کرد.

دسته‌بندی بر اساس عامل ایجادکننده

گال‌های حشرات و کنه‌ ها

• ایجاد شده توسط زنبورها، مگس‌ها، شته‌ ها و کنه‌ ها
• معمولاً روی برگ، ساقه و میوه ظاهر می‌شوند
• نمونه مشهور: گال بلوط (Oak Gall) که توسط زنبور Cynipidae ایجاد می‌شود

گالهای باکتریایی

• ایجاد شده توسط باکتری‌هایی مانند Agrobacterium tumefaciens
• باعث تشکیل گال طوقه (Crown Gall) در ریشه و طوقه درختان میوه
• این نوع گال‌ها رشد غیرقابل‌کنترل دارند و می‌توانند عملکرد گیاه را کاهش دهند

گال‌ های قارچی

• ایجاد شده توسط قارچ‌ هایی مانند Exobasidium و Taphrina
• معمولاً روی برگ و گل‌ ها دیده می‌شوند
• مثال: گال تاولی آلوی ژاپنی، ایجاد شده توسط Taphrina deformans

گال‌ های ویروسی

• معمولاً باعث تغییرات شدید در بافت‌های گیاه می‌شوند
• نمونه‌ای از ویروس‌های گال‌زا: ویروس‌های موزائیکی که باعث تغییر در ساختار سلولی می‌شوند

گال‌های نماتدی

• ایجاد شده توسط نماتدهای گال‌زا مانند Meloidogyne spp. (نماتد گره ریشه)
• این گال‌ها معمولاً روی ریشه گیاهان زراعی و باغی ایجاد شده و باعث کاهش جذب آب و مواد غذایی می‌شوند

دسته‌بندی بر اساس محل ایجاد گال

• گال‌ های برگ: معمولاً به صورت تاول‌ها یا برآمدگی‌هایی روی برگ دیده می‌شوند (مثال: گال شته در برگ مو)
• گال‌ های ساقه: باعث ضخیم شدن یا ایجاد توده‌هایی روی ساقه می‌شوند (مثال: گال‌های ایجاد شده توسط مگس‌های گال‌زا)
• گال‌ های ریشه: باعث تشکیل توده‌های نامنظم در ریشه شده و جذب آب و مواد مغذی را مختل می‌کنند (مثال: گال‌های نماتدی)
• گال‌ های میوه: برخی از گال‌ها باعث بدشکلی میوه‌ها می‌شوند (مثال: گال‌های قارچی در سیب)

فرآیند ایجاد گال در گیاهان

گال‌ ها معمولاً در نتیجه تعامل بین عامل گال‌ زا و گیاه میزبان ایجاد می‌ شوند. فرآیند کلی تشکیل گال به این صورت است:

• ورود عامل بیماری‌ زا: حشره، باکتری، قارچ یا نماتد به بافت گیاه نفوذ می‌کند.
• تحریک سلول‌های گیاهی: عوامل گال‌زا با ترشح ترکیبات هورمونی (مانند اکسین و سایتوکینین) باعث رشد غیرطبیعی سلول‌ها می‌شوند.
• تشکیل گال: سلول‌های گیاه بیش‌ازحد تقسیم شده و یک ساختار گال مانند ایجاد می‌کنند.

خسارات ناشی از گال‌ های گیاهی

• کاهش فتوسنتز: گال‌های گسترده روی برگ‌ها می‌توانند میزان نور دریافتی را کاهش دهند.
• اختلال در جذب آب و مواد غذایی: گال‌های ریشه می‌توانند عملکرد سیستم ریشه را مختل کنند.
• تضعیف گیاه: برخی گال‌ها مانند Crown Gall می‌توانند باعث توقف رشد گیاه شوند.
• ورود عوامل بیماری‌زای ثانویه: زخم‌های ناشی از گال‌ها می‌توانند میزبان مناسبی برای قارچ‌ ها و باکتری‌ های بیماری‌ زا شوند.

آیا همه گال‌ها خطرناک هستند؟

خیر! بسیاری از گال‌ها فقط تغییرات ظاهری ایجاد کرده و تأثیری بر رشد و عملکرد گیاه ندارند. اما برخی از آن‌ها خسارت اقتصادی شدیدی ایجاد می‌کنند و باید مدیریت شوند.

روش‌ های کنترل و مدیریت گال های گیاهی

مدیریت زراعی و پیشگیری

• استفاده از بذر و نهال سالم و عاری از عوامل بیماری‌ زا.
• بخش‌ های آلوده گیاه برای جلوگیری از انتشار بیماری باید حذف و نابود شود.
•  پرهیز از زخم کردن طوقه و ریشه گیاهان که ممکن است ورود باکتری‌های گال‌زا را تسهیل کند.

کنترل بیولوژیک

✔ استفاده از باکتری‌های مفید مانند Agrobacterium radiobacter برای کنترل گال طوقه
✔ تشویق شکارچیان طبیعی مانند زنبورها برای کنترل حشرات گال‌زا

کنترل شیمیایی گال های گیاهی

• ضدعفونی خاک با ترکیبات شیمیایی مانند فرمالین در صورت وجود نماتد های گال‌زا
• حشره‌کش‌ های سیستمیک برای کنترل حشرات گال‌ زا مانند شت ه‌ها و مگس‌های گال‌ زا بسیار موثر هستند.
• استفاده از قارچ‌ کش‌ های محافظتی در مواردی که گال‌ ها منشأ قارچی دارند.

استفاده از گیاهان مقاوم به گال

✔ انتخاب و کاشت واریته‌هایی که مقاومت بیشتری نسبت به عوامل گال‌ زا دارند.

جمع بندی

گال‌ های گیاهی ناهنجاری‌هایی هستند که توسط حشرات، باکتری‌ ها، قارچ‌ ها، ویروس‌ ها و نماتدها ایجاد می‌شوند. برخی گال‌ ها بی‌ضرر بوده و فقط تغییرات ظاهری ایجاد می‌کنند، اما برخی دیگر می‌توانند باعث ضعف گیاه و کاهش عملکرد شوند. مدیریت زراعی و باغی صحیح، استفاده از کنترل بیولوژیک، روش‌ های شیمیایی و انتخاب گیاهان مقاوم، مؤثرترین راه‌های کنترل گال‌ های خطرناک هستند. پیشگیری از ورود عوامل بیماری‌ زا و رعایت اصول بهداشتی، بهترین راهکار برای کاهش شیوع گال‌ها در مزارع و باغات است. برای حفظ سلامت محصولات کشاورزی، شناخت دقیق نوع گال و انتخاب روش کنترل مناسب، ضروری است.

منابع

• Oklahoma State University | Plant Galls Caused by Insects and Mites
• University of Minnesota | Insect and mite galls
• Agrios, G. N. (2005). Plant Pathology (5th ed.). Elsevier Academic Press

• Dixon, R. A., & Sumner, L. W. (2003). Legume natural products: Understanding and manipulating complex pathways for human and animal health. Plant Physiology, ۱۳۱(۳), ۸۷۸-۸۸۵.

• Harris, M. O., & Pitzschke, A. (2020). Plants make galls to accommodate foreigners: some are friends, most are foes. New Phytologist, ۲۲۵(۵), ۱۸۵۲-۱۸۷۲.

• Meyer, J., & Maresquelle, H. J. (1983). An hypothesis on the mechanism of gall induction in plants by viruses, bacteria, fungi and animals. Plant Disease, ۶۷(۳), ۲۴۵-۲۴۸.

• Raman, A. (2011). Morphogenesis of insect-induced plant galls: facts and questions. Flora-Morphology, Distribution, Functional Ecology of Plants, ۲۰۶(۶), ۵۱۷-۵۳۳.