سموم خطرناک و کم خطر برای زنبورعسل
کدام سموم برای زنبور عسل خطرناک و کدام یک کم خطر است؟
زنبورهای عسل نه تنها تولیدکنندگان عسل هستند، بلکه در گرده افشانی بیش از ۷۰٪ از گیاهان زراعی و باغی نقش کلیدی ایفا می‌کنند. با این حال، در دهه های اخیر کاهش چشمگیر جمعیت زنبورها در جهان مشاهده شده که یکی از مهم‌ترین عوامل آن، استفاده گسترده و نا آگاهانه از سموم کشاورزی است. سموم خطرناک و کم خطر برای زنبورعسل
چرا زنبورها به سموم حساس اند؟
زنبورها دارای سیستم عصبی بسیار حساس هستند و در جست‌وجوی شهد، به‌راحتی در معرض تماس مستقیم، استنشاق بخار، یا تغذیه از گیاهان سم پاشی‌شده قرار می‌گیرند. بیشتر حشره‌کش‌ها برای از بین بردن حشرات هدف طراحی شده‌اند، اما زنبورها نیز به‌عنوان حشرات غیرهدف، قربانی می‌شوند.
مهم‌ترین گروه‌های سمی برای زنبورهای عسل
نئونیکوتینوئیدها
– نمونه ها: ایمیداکلوپراید، تیامتوکسام، کلوتیانیدین.
– نوع اثر: سیستمیک – عصبی.
– توضیح: حتی در مقادیر بسیار کم باعث اختلال در جهت یابی، حافظه و سیستم ایمنی زنبورها می‌شوند.
پیرتروئیدها
– نمونه ها: سایپرمترین، دلتا مترین، پرمترین.
– نوع اثر: تماس مستقیم.
– توضیح: باعث فلج یا تشنج عصبی زنبورها می شوند، مصرف در زمان پرواز خطرناک است.
ارگانوفسفره ها
– نمونه ها: دیازینون، کلرپیریفوس، مالاتیون.
– نوع اثر: عصبی
– توضیح: اثر فوری و کشنده بر سیستم عصبی، حتی از طریق بخار یا گل آلوده.
کاربامات ها
– نمونه‌ها: کارباریل، متومیل
– نوع اثر: عصبی – رفتاری
– توضیح: اثر سریع، خطرناک در زمان گل دهی محصولات.
چه زمانی نباید از سموم خطرناک استفاده کرد؟
از آنجایی که با طغیان آفات، خسارات زیادی به محصولات کشاورزی وارد می شود، استفاده از سموم حشره کشو قارچ کش اجتناب ناپذیر است. اما استفاده از سموم خطرناک برای محافظت از زنبورهای عسل باید با دقت بالا و رعایت زمان بندی دقیق انجام شود تا از آسیب به زنبورها جلوگیری شود. در ادامه، زمان هایی که نباید از این سموم استفاده کرد را با توضیح علمی و کاربردی مشاهده می کنید:
زمان‌هایی که نباید از سموم خطرناک برای زنبورها استفاده شود:
❌ در زمان گلدهی گیاهان
زنبورها در این دوره به شدت فعال هستند و به گل‌ها برای جمع آوری شهد و گرده مراجعه می‌کنند. استفاده از حشره کش ها می‌تواند باعث آلودگی شهد، گرده یا خود گل شود و حتی مقدار بسیار کم از سم می تواند باعث مرگ یا اختلال در رفتار زنبورها شود.
❌ در ساعات فعالیت زنبورها (صبح تا عصر؛ حدود ۸ تا ۱۷)
در این زمان زنبورها بیشترین فعالیت پروازی را دارند و سم‌پاشی در این بازه باعث تماس مستقیم یا مسمومیت تدریجی آن‌ها می‌شود.
❌ زمانی که گل‌ها، علف‌های هرز یا درختچه های شهددار در مجاورت مزرعه وجود دارد
زنبورها ممکن است به گل های حاشیه ای هم سر بزنند و اگر این منابع آلوده شوند، زنبورها آسیب خواهند دید.
❌ در هوای گرم و خشک با وزش باد
در شرایط گرم همراه با وزش باد، پراکندگی بخارات و قطرات سم افزایش می‌یابد و ممکن است گل‌های اطراف یا حتی کندوهای دورتر را آلوده کند.
سطح سمی بودن حشره کش ها برای زنبورها
| ماده مؤثره | گروه | سطح خطر | نوع اثر |
| ایمیداکلوپراید | نئونیکوتینوئید | 🚨 بسیار زیاد | سیستمیک – عصبی |
| تیامتوکسام | نئونیکوتینوئید | 🚨 بسیار زیاد | سیستمیک |
| سایپرمترین | پیرتروئید | ⚠️ زیاد | تماس مستقیم |
| دیازینون | ارگانوفسفره | 🚨 زیاد | عصبی، تنفسی |
| کلرپیریفوس | ارگانوفسفره | 🚨 زیاد | اثر فوری |
| کارباریل | کاربامات | ⚠️ متوسط تا زیاد | اختلال عصبی – رفتاری |
سموم کم خطر یا بی خطر برای زنبورها
| نام ماده | نوع | ایمنی برای زنبور | توضیح |
| BT (باسیلوس تورینجینسیس) | باکتریایی | ✅ بی‌خطر | فقط بر لارو برخی حشرات اثر دارد |
| نیم | گیاهی | ✅ کم‌خطر | تأثیر آهسته و غیرعصبی |
| اسپینوساد | طبیعی – تخمیری | ⚠️ متوسط | در عصر ایمن‌تر است |
| صابون‌های کشاورزی | یونی یا غیر یونی | ✅ ایمن | در صورت مصرف صحیح |
| روغن‌های باغبانی | معدنی یا گیاهی | ✅ ایمن | در صورت عدم حضور گل |
بهترین زمان های مصرف سم برای کاهش خطر
| زمان پیشنهادی | مزیت |
| پس از غروب آفتاب (عصر یا شب) | زنبورها به کندو برگشته اند و خطر تماس کاهش می‌یابد. |
| در دوره هایی که گیاه فاقد گل است | زنبورها به گیاه جذب نمی شوند، خطر کمتر است. |
| استفاده از سموم کم‌خطر یا غیرکشنده | مثل BT، روغن باغبانی، روغن نیم، صابون حشره کش. |
هیچ‌گاه در زمان گل دهی، ساعات روز، یا نزدیکی کندوها از سموم پرخطر استفاده نکنید. بهترین زمان، بعد از غروب آفتاب و زمانی است که گل ها بسته اند یا زنبورها فعالیت ندارند.
راهکارهای ایمن‌سازی کشاورزی برای حفظ زنبورها
– عدم مصرف حشره کش در زمان گل دهی گیاهان.
– سم پاشی در عصر یا شب، وقتی زنبورها به کندو برگشته اند، اعمال شود.
– استفاده از فرمولاسیون های کم ریسک مثل گرانول.
– اطلاع رسانی به زنبورداران منطقه پیش از سم پاشی ضروری است.
– استفاده از تله های فرومونی یا شکارگرهای طبیعی.
با وجود نیاز به کنترل آفات برای حفظ عملکرد محصولات، استفاده از سموم حشره کش باید با آگاهی و دقت انجام شود. زنبورها همکاران خاموش کشاورزان هستند و از بین رفتن آن ها برابر است با کاهش عملکرد، نابودی گرده افشانی و افزایش وابستگی به نهاده های مصنوعی. با انتخاب هوشمندانه سموم خطرناک و کم خطر برای زنبورعسل و رعایت اصول ایمنی، می توان کشاورزی پایدار و همزیست با طبیعت را تضمین کرد.
