برنامه کود دهی گندم

برنامه جامع کود دهی گندم

نخستین گام برای تنظیم و به دست آوردن بهترین کود برای گندم، آزمایش خاک است. ابتدا باید خاک، تجزیه و تحلیل شده تا کمبودها و ضعف آن شناسایی شود و بر اساس کمبودهای خاک، نیاز های واقعی گندم را شناسایی کرد.

حتما در نظر داشته باشید که برنامه جامع کود دهی گندم  بدون آزمون خاک اشتباه است و بجز هدر رفت سرمایه و افزایش قیمت تمام شده تولید، ثمر دیگری ندارد. در ادامه برنامه های مرسوم کوددهی گندم را معرفی کرده اما دقت داشته باشید این متن از مقالات خارجی ترجمه شده و میزان عناصر ذکر شده بر اساس نیاز مناطق تحت کشت ذکر شده است و لزوما قابل استفاده برای خاک های ایران نیست.

 

 

واریته های (ارقام) مدرن پرمحصول نسبت به ارقام سنتی کارایی استفاده از نیتروژن بالاتری دارند، به این معنی که آن ها نیتروژن موجود در خاک را بهتر جذب و بهره برداری می کنند. با این حال، کشاورزان و تولیدکنندگان باید در نظر داشته باشند که عملکرد دانه و محتوای پروتئین دانه همبستگی منفی (نسبت منفی) دارند.

همبستگی منفی به این معنا است که با افزایش عملکرد دانه، محتوای پروتئینی در هر دانه کاهش می یابد. در نتیجه، کشاورزان باید زمان و مقادیر کود نیتروژن (ازت) را به بهترین شکل ممکن تنظیم کنند تا تعادل مطلوب بین این دو حفظ شود.

هدف این کوددهی ارائه نوع و میزان مناسب مواد مغذی مورد نیاز برای رشد و تولید محصول بالا به گیاه گندم است. به منظور به دست آوردن بهترین برنامه کوددهی، کشاورز باید با متخصص کشاورزی (مشاور) مشورت کرده و موارد زیر را در نظر بگیرد:

• واریته (رقم) گندمی که قرار است کشت شود
• بازدهی و میزان برداشت مورد انتظار
• ویژگی های خاک (آزمون بیوشیمایی خاک)
• ساختار و ساختمان خاک
• تاریخ کاشت
• میزان آب در دسترس و بارندگی ها
• ویژگی های آب (آنالیز آب شامل، EC هدایت الکتریکی، سختی آب، شوری آب)

 

بهترین کود برای گندم

به طور کلی گندم برای بهترین رشد و عملکرد به مواد مغذی (عناصر) زیر نیاز دارد:

 نیتروژن یا ازت (N)

 پتاسیم (K)

 فسفر (P) (فسفات = PO43-)

گوگرد (S)

منیزیم (Mg)

آهن (Fe)

منگنز (Mn)

روی (Zn)

بور (B)

مس (Cu)

کلسیم (Ca)

 

 

نیاز به مواد مغذی (نیاز کودی) در مراحل مختلف رشد گندم به شرح ذیل است:

نیاز کودی مرحله رشد

ظهور- ابتدای رشد N – PO43-

تیلرینگ (پنجه زنی) N – Mg

رشد ساقه N – PO43- – K – S – Mg – Zn

برگ پرچم – گلدهی – پر شدن دانه N – PO43- – Mg – B

.

کود نیتروژن N 

همان گونه که در کاشت در بسیاری از محصولات زراعی مشترک است، نیتروژن و آب عوامل اصلی موثر بر عملکرد نهایی گندم هستند. با این حال باید در نظر داشت که برای بالاترین عملکرد و بهترین کیفیت دانه، یک برنامه کود دهی مناسب با خاک حاصلخیز باید نیاز گندم را در تمام مواد مغذی مختلف مورد نیاز پوشش دهد.

 بر اساس اعلام فائو (FAO) ، ۲۵ کیلوگرم نیتروژن معمولاً برای تولید ۱ تن دانه گندم در هکتار مورد نیاز است. مقادیر نیتروژن N مورد نیاز برای افزودن به خاک را می توان با معادله آزمایش نیترات خاک محاسبه کرد:

Nrec = (2.5) (EY) – STN (0-60 cm) – Npc

EY : بازده مورد انتظار (پیش بینی میزان برداشت بر اساس کیلوگرم در هکتار)

STN: مقدار نیتروژن اندازه گیری شده تا عمق ۶۰ سانتی متری خاک

Npc: مقدار نیتروژن عرضه شده در خاک توسط محصول قبلی (اگر حبوبات، سویا یا ذرت باشد) در صورت کشت حبوبات قبل از گندم در همان مزرعه، این مقدار می تواند بین ۲۲ تا ۴۴ کیلوگرم در هکتار متفاوت باشد.

محاسبه نیتروژن مورد نیاز به شکل گیری تصمیم برای بهترین کود برای گندم (برنامه کودی) و انتخاب تخصصی تر برای هر محصول مزرعه کمک می کند. با این حال، کشاورزان معمولاً با تجربه یا پیروی از توصیه های منتشر شده کود دهی می کنند. معمولاً، در هر کشور یا منطقه‌ای که گندم یکی از محصولات مورد علاقه است، دولت ‌ها یا سازمان های رسمی کشاورزی مقادیر توصیه شده از نیتروژن مورد نیاز را منتشر می‌کنند. به طور کلی، بسته به حاصلخیزی خاک (محتوای مواد آلی زمین)، مقدار کل نیتروژن مورد نیاز برای کوددهی بین ۲۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار متغیر است.

مقدار کل کود نیتروژن در گندم بهاره معمولاً حدود ۲۰-۱۰ درصد بیشتر از گندم پاییزه است زیرا محتوای پروتئین مطلوب دانه حدود ۱-۱.۵ درصد بیشتر است به نسبت کشت زمستانه بیشتر است. اما برای گندم دوروم، کشاورزان می توانند دستورالعمل و توصیه های مربوط به گندم پاییزه را رعایت کنند.

مقادیر توصیه شده یا محاسبه شده کود نیتروژن (ازت) کل اضافه شده به محصول را می توان به ۲-۳ مرحله تقسیم کرد. در حالی که استفاده در یک دوز در مزارع گندم دیم کاملاً معمول است، تجربه و شواهد علمی کارایی و عملکرد بالاتر را با تقسیم مقدار N به ۲-۳ دوز در طول فصل رشد به دست می‌آورند، به این معنا که تقسیم نیتروژن مصرفی به دو الی سه مرحله در طول دوره کشت، نتیجه مطلوب تری داشته است.

.

نوبت اول مصرف کود نیتروژن

اولین مرحله می تواند درست قبل یا در حین کاشت بذر با ۵۰-۳۵ درصد از کل مقدار نیتروژن باشد. هنگامی که گندم پس از  سویا یا ذرت کشت شده باشد، نیتروژن اضافی مورد نیاز برای استفاده محدود می شود. اما اگر قبل از گندم، زمین زیر کشت نرفته باشد، میزان مصرف ۴-۷ کیلوگرم نیتروژن در هکتار می تواند کافی باشد. در خاک های شنی یا کشت های دیر هنگام، کود دهی اولیه نیتروژن می تواند افزایش یابد.

توجه به این نکته ضروری است که از تماس مستقیم بذر با سولفات آمونیوم و اوره جلوگیری شود. به ویژه اگر خاک خشک باشد و قبلا در آن کشتی انجام نشده باشد، تماس مستقیم اوره با بذر می تواند به بذر آسیب وارد کند.. برای جلوگیری از این امر، در صورتی که استفاده از اوره و کاشت به طور همزمان اجتناب ناپذیر باشد، باید مقدار اوره مصرفی کمتر از ۱.۸ کیلوگرم در هکتار باشد یا قبل از آن مزرعه را آبیاری کنید. در مزرعه ای که به اندازه کافی مرطوب باشد، می توان میزان اوره را به ۱۳.۷ کیلوگرم در هکتار افزایش داد بدون اینکه مشکلی در جوانه زنی ایجاد شود. کشاورزان می توانند ۲-۳ تن کود در هکتار (یا کمپوست و سایر مواد آلی) ۵-۶ هفته قبل از کاشت به عنوان جایگزینی برای کودهای شیمیایی استفاده کنند. شخم کم عمق یا آبیاری می تواند در زمان کود دهی و قبل از کاشت بذور مفید باشد.

 

نوبت های دوم و سوم

مرحله دوم کود نیتروژن می تواند در مرحله شروع ریشه طوقه، پنجه زنی یا ساقه زنی باشد. همواره توصیه می شود از کودها همراه با آبیاری استفاده شود چرا دوره رشد رویشی گیاهان را تسریع می کند، اما باید مراقب رشد طولی بیش از حد هم بود. برای عملکرد دانه و پروتئین بیشتر، اغلب توصیه می شود که از  نیتروژن کمی دیرتر، در طول دوره رشد استفاده شود. بر اساس نتایج تجربی، استفاده از محلول نیترات آمونیوم، اوره مایع (۲۸ یا ۳۲%) ۲ تا ۵ روز پس از گرده‌افشانی باعث افزایش پروتئین دانه شده می شود. به طور خاص، تحقیقات نشان داده است که مصرف ۵-۶ کیلوگرم در هکتار نیتروژن می تواند پروتئین را ۰.۵ تا ۱ درصد افزایش دهد.

 

 

نیتروژن در کشاورزی گندم به یک دلیل دیگر مهم است: کود نیتروژن تأثیر کلرید سدیم بر عملکرد گندم را کاهش می دهد. یعنی تاثیر شوری بر عملکرد گندم را کم می کند. بر اساس یک مطالعه (۲۰۱۸ Muhi Eldeen Hussien)، طول سنبله، تعداد سنبلچه، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، و وزن ۱۰۰۰ دانه تحت تأثیر بر هم کنش بین رقم و نیتروژن و برهم کنش بین شوری و نیتروژن قرار گرفتند. در میزان شوری ۷.۶ دسی زیمنس در مترمربع، استفاده از ۲۱۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار باعث افزایش ۵۴.۷ درصدی عملکرد شد.

.

کودهای فسفر P و پتاسیم K

فسفر و پتاسیم دو عنصر غذایی مهم بعد از نیتروژن برای کشت گندم هستند. معمولاً کل کودهای فسفر و پتاسیم مصرفی در زمان کاشت به محصول اضافه می شود. ترکیب رایج یک کود شیمیایی برای سه عنصر غذایی اصلی (NPK)  که برای اولین کود دهی در کاشت گندم استفاده می شود عموما به صورت ذیل است :

۲۰-۱۰-۰

 ۲۴-۴۰-۰

 ۳۰-۱۵-۰

 ۳۰-۱۵-۵

.

کود فسفر P

فسفر عموماً به صورت فسفات ^۳–PO4 استفاده می شود و مقدار متوسط مورد نیاز برای حداکثر عملکرد حدود ۲۰-۴۰ کیلوگرم فسفر در هکتار است. مصرف بالای فسفر زمانی توصیه می شود که خاک مزرعه اسیدی باشد (Rutter et al., 2017). از آنجایی که فسفات هیچ اثر منفی بر جوانه زنی بذر ندارد، می توان آن را در هنگام کاشت با بذر نیز استفاده کرد.

دمای بهینه جذب فسفر توسط گندم ۲۵-۱۸ درجه سانتیگراد است. این عنصر توسط گیاه زمانی جذب می شود که زمان پر شدن دانه فرا می رسد. وجود مقادیر کافی فسفر در گیاه، همراه با کود نیتروژن، می تواند به حداکثر کردن عملکرد کمک کند. با این حال، استفاده بیش از حد از کودهای فسفره به ویژه در طول زمستان، ممکن است منجر به کاهش تحمل یخ زدگی گندم، افت محتوای پروتئین دانه و همچنین دسترسی طبیعی گندم به عنصر روی را محدود کند. (گوستا و همکاران، ۱۹۹۹، ژانگ و همکاران، ۲۰۱۷).

 استفاده از فسفر همچنین می تواند در سیستم های No-Till کاربردی باشد. بر اساس یک مطالعه (۲۰۱۲ Tofazzal Islam)، در روش تولید بدون عملیات خاک ورزی اگر خاک کمبود فسفر داشته باشد، استفاده از کود فسفر بر روی سطح خاک به کاهش کمبود این عنصر حتی اگر بدون ترکیب باشد کمک می کند. تنها ریسک موجود در این روش خطر از دست دادن فسفر در رواناب سطحی است.

.

کود پتاسیم K

پتاسیم در اوایل دوره رشد، مراحل ساقه زایی و توسعه بخش هوایی مورد نیاز گیاه گندم است. اگر طبق آزمایش خاک میزان پتاسیم موجود ppm  ۱۶۱ یا بالاتر باشد، نیازی به کود پتاس نیست. اما اگر کمبودی در محتوای پتاسیم مورد نیاز در خاک وجود داشته باشد، ۲ الی ۷ کیلوگرم در هکتار K_۲O را می توان به خاک اضافه نمود که البته این میزان بستگی به ساختمان خاک دارد برای مثال در خاک های شنی می توان مقادیر بالاتری  استفاده کرد.

پتاسیم نقش مهمی در تشکیل نشاسته، انسجام کربوهیدرات ها، بنیه گیاه و فتوسنتز دارد و همچنین به پر شدن دانه ها کمک می کند. پتاسیم را می توان با کودهای برگی نیز ترکیب و استفاده کرد. داده‌های تجربی نشان داده‌اند که محلول‌پاشی محلول‌های رقیق ارتوفسفات پتاسیم KH_۲PO  به مقدار ۱۰ کیلوگرم در هکتار منجر به افزایش بازده خواهد شد (بنبلا و پاولسن، ۱۹۹۸).

 

 

کود گوگرد S

به دو دلیل اصلی گوگرد یک عنصر مغذی ضروری در تولید گندم است.

• بر کارایی مصرف نیتروژن گیاهان تأثیر می گذارد. این بدان معناست که کمبود گوگرد در خاک باعث کاهش جذب و استفاده گیاه از نیتروژن می شود. سال ها آبیاری و عدم کود دهی باعث شده است تا بسیاری از خاک ها از کمبود گوگرد رنج ببرند. با این حال، امروزه بیشتر کودهای نیتروژن مورد استفاده مانند سولفات آمونیوم دارای مقدار کافی گوگر محلول هستند. یک مثال معمولی ۴۰-۰-۰ (۱۴ SO3) است. بر اساس دستورالعمل های کلی گندم، محتوای گوگرد در بافت گیاهی ۰.۴٪ است. علاوه بر این، گوگرد  نقش کلیدی در کیفیت دانه گندم ایفا می کند، به ویژه زمانی که از آن ها برای تولید نان استفاده می شود. (Hřivna et al., 2015).

با توجه به اثر متقابل مثبت  نیتروژن و گوگرد (S-N) ، گوگرد باید در دوزهای کمتر (بیش از یک نوبت) در مراحل مختلف رشد و در صورت نیاز همراه با کودهای نیتروژن مصرف شود.  مقدار گوگرد در حالت SO_۳ یا SO_۴^۲-   مورد نیاز گندم در حدود ۳-۵ کیلوگرم در هکتار است (University of Minnesota).

نیاز به گوگرد را می توان با استفاده از سولفات منگنز (MnSO_۴) در ۲-۳ نوبت محلول پاشی، نزدیک به اولین آبیاری (۲.۵ کیلوگرم MnSO_۴ در ۵۰۰ لیتر آب) پاسخ داد. همچنین گوگرد مورد نیاز گندم توسط سولفات روی (ZnSO_۴) به مقدار ۲۵ کیلوگرم در هکتار قابل تامین است (iiwbr).

نکته بسیار مهم: فراموش نکنید هیچ دو زمین، دو باغ یا دو مزرعه در دنیا مشابه هم نیست. پس قبل از مصرف هر نوع کودی (شیمیایی، معدنی، آلی) حتما آزمون خاک و آزمون آب را انجام داده و ساختمان خاک را شناسایی کنید. بهترین کود برای گندم بدون انجام موارد فوق میسر نمی شود. با این کار علاوه بر برداشت بهینه محصول، از تحمیل هزینه های گزاف و اضافی به فرآیند تولید جلوگیری می کنید. این متن صرفا توصیه کودی برای گندم است که توسط اگرینت از منابع معتبر خارجی ترجمه و گردآوری شده است و به هیچ عنوان نسخه ای کامل برای استفاده نمی باشد.

 

 

منابع:

https://www.fao.org/3/Y4011E/y4011e06.htm

https://www.academia.edu/26485265/Response_of_wheat_to_foliar_application_of_urea_fertilizer

https://iiwbr.icar.gov.in/wp-content/uploads/2018/02/EB-52-Wheat-Cultivation-in-India-Pocket-Guide.pdf

https://www.montana.edu/news/11207/spring-nitrogen-fertilizing-for-optimal-wheat-production

https://www.academia.edu/62982352/Fertilizer_Phosphorus_Management_Options_for_No_Till_Dryland_Winter_Wheat

.

Benbella, M. & Paulsen, G.M. ۱۹۹۸. Efficacy of treatment for delaying senescence of wheat leaves. II. Senescence and grain yield under field conditions. Agron. J., ۹۰: ۳۳۲-۳۳۸.

Gusta, L. V., O’connor, B. J., & Lafond, G. L. (1999). Phosphorus and nitrogen effects on the freezing tolerance of Norstar winter wheat. Canadian journal of plant science, ۷۹(۲), ۱۹۱-۱۹۵.

Hřivna, L., Kotková, B., & Burešová, I. (2015). Effect of sulphur fertilization on yield and quality of wheat grain. Cereal Research Communications, ۴۳(۲), ۳۴۴-۳۵۲.

Rutter, E. B., Arnall, D. B., & Watkins, P. (2017). Evaluation of Phosphorus Fertilizer Recommendations in No-Till Winter Wheat.

Zhang, W., Liu, D., Liu, Y., Chen, X., & Zou, C. (2017). Overuse of phosphorus fertilizer reduces the grain and flour protein contents and zinc bioavailability of winter wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Agricultural and Food Chemistry, ۶۵(۸), ۱۴۷۳-۱۴۸۲.