سولفات مس یا کات کبود با فرمول شیمیایی CuSO₄·5H₂O یک ترکیب معدنی آبی رنگ و بلورین است که از ترکیب مس با اسید سولفوریک تولید می شود. کود سولفات مس منبعی غنی از این عنصر (Cu) محسوب می شود که یکی از عناصر کم مصرف ضروری برای رشد گیاهان است. سولفات مس علاوه بر نقش تغذیه ای، دارای خواص قارچ کشی نیز می باشد و در کشاورزی ارگانیک و سنتی مورد استفاده قرار می گیرد.
نام تجاری محصولات ارتباط مستقیمی با شرکت یا کشور تولید کننده دارد. مهمترین اسامی در کشورهای مختلف برای اشاره به این محصول استفاده می شوند، عبارت است از:
سولفات مس (II) به صورت معمول به صورت پنتا هیدراته (CuSO₄·5H₂O) یافت می شود. این فرم پایدارترین و رایج ترین شکل سولفات مس در کشاورزی و صنایع است. ترکیب و آنالیز سولفات مس به شکل زیر است:
مس (Cu) 25%
گوگرد (S) 12.8%
آب تبلور (H₂O) حدود ۳۶%
فرمول شیمیایی: CuSO₄·5H₂O
جرم مولی: ۲۴۹.۶۸ گرم بر مول
شکل ظاهری: بلورهای آبی روشن
حلالیت: محلول در آب، در دمای اتاق حدود ۳۲ گرم در ۱۰۰ میلی لیتر آب.
در این ترکیب، یون مس (Cu²⁺) به صورت هشت وجهی با چهار مولکول آب و یک مولکول سولفات احاطه شده است. ساختار بلوری آن از پیوندهای کووالانسی و یونی تشکیل شده که موجب پایداری و قابلیت حل بالا در آب می شود. وقتی این ترکیب حرارت داده شود، ابتدا آب را از دست می دهد و به شکل بی آب (CuSO₄) که پودری سفید یا خاکستری رنگ است در می آید.
سولفات مس را می توان از چند روش صنعتی تولید کرد که در ادامه مهم ترین و رایج ترین آن ها شرح داده شده است:
Cu (s) + 2H₂SO₄ (aq) → CuSO₄ (aq) + SO₂ (g) + 2H₂O
در این روش، فلز مس در حضور اسید سولفوریک غلیظ و گرم واکنش می دهد. گاز دی اکسید گوگرد (SO₂) به عنوان محصول جانبی تولید می شود. پس از خنک سازی و تغلیظ محلول، کریستال های CuSO₄·5H₂O استخراج و خشک می شوند.
CuO + H₂SO₄ → CuSO₄ + H₂O
Cu(OH)₂ + H₂SO₄ → CuSO₄ + 2H₂O
این روش ایمن تر و کنترل شده تر از واکنش مستقیم فلز مس است. مخصوصاً در مقیاس های آزمایشگاهی یا صنعتی کوچک کاربرد دارد.
در صنایع تولید سیم و کابل یا صنایع آبکاری، ضایعات مس را در اسید سولفوریک بازیابی کرده و به صورت کود به بازار عرضه می کنند. این روش مقرون به صرفه و دوست دار محیط زیست است.
پس از تولید محلول سولفات مس: ناخالصی ها مانند آهن، نیکل یا روی از محلول جدا می شوند. محلول تصفیه شده تبخیر شده و در حین سرد شدن، بلورهای آبی رنگ CuSO₄·5H₂O تشکیل می شود. بلورها خشک شده و بسته بندی می شوند.
مس در گیاهان نقش های حیاتی ایفا می کند که عبارت اند از:
گیاهانی مانند گندم، جو، مرکبات، حبوبات، برنج، چغندرقند و درختان میوه نسبت به کمبود مس حساس هستند.
۱. اصلاح کمبود مس در خاک.
۲. افزایش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی.
۳. کنترل برخی بیماری های قارچی (در غلظت های خاص).
۴. ضدعفونی بذر یا خاک در مراحل اولیه رشد.
۵. استفاده در ترکیب با بردو میکس برای محافظت از درختان میوه.
۱. مصرف خاکی
دوز مصرف عمومی: ۱۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار (بسته به میزان کمبود و نوع خاک)
زمان مصرف: قبل از کاشت یا به صورت چال کود در فصل زمستان برای درختان.
۲. محلول پاشی
⚠️ هشدار: استفاده بیش از حد ممکن است باعث سمیت مس، کاهش رشد، سوختگی برگ و اختلال در جذب آهن و روی شود.
ضروری است قبل از مصرف، آزمون خاک انجام شود. سولفات مس را نباید با کودهای حاوی فسفر یا مواد قلیایی مخلوط کرد. این ترکیب در دمای بالا یا روی گیاهان حساس، محلول پاشی انجام نشود. استفاده بیش از حد باعث تجمع مس در خاک و سمیت زیست محیطی می شود.
این ماده می تواند با توجه به نوع مصرف در بسته بندی های مختلفی که معمولاً به صورت پودر کریستالی آبی یا گرانول است در بازار عرضه شود.
در کشاورزی ارگانیک، سولفات مس به عنوان یک ماده معدنی تأیید شده استفاده می شود، اما باید با دقت و طبق محدودیت های زیست محیطی مصرف گردد، زیرا عنصر مس در خاک ماندگار است و ممکن است به مرور موجب آلودگی خاک شود.
اگر خاک به مس (Cu) آلوده شود، می تواند تأثیرات منفی جدی بر رشد و سلامت گیاهان داشته باشد. مس با اینکه یکی از عناصر ضروری برای گیاهان است، اما مقدار زیاد آن باعث مسمومیت گیاهی (Copper Toxicity) می شود.
رشد ریشه کاهش می‌یابد.
توسعه برگ ها محدود می شود.
گیاهان کوچک و کوتاه قد باقی می مانند.
غلظت بالای مس، جذب آهن، منگنز و مولیبدن را کاهش می دهد. این کمبودها باعث زردی برگ ها (به‌خصوص برگ های جوان) می شود.
لبه برگ ها قهوه ای یا سیاه شده و به مرور می افتند.
بافت برگ ها ممکن است خشک یا سوخته به نظر برسد.
مس در غلظت بالا برای باکتری ها و قارچ های مفید، سمی است. این موضوع چرخه مواد آلی و جذب عناصر را مختل می‌کند.
مس بیش از حد، جذب عناصر مهمی مانند آهن (Fe)، روی (Zn)، کلسیم (Ca) و فسفر (P) را مهار می‌کند. این کاهش جذب منجر به کمبود تغذیه ای در گیاه می شود.
افزایش بیش از حد غلظت مس در محصولات زراعی سبب افت کیفیت و بازده آن ها می شود. در باغبانی نیز، درختان میوه ممکن است میوه ندهند یا میوه هایی کوچک و بد طعم تولید کنند.
استفاده بیش ازحد از سموم قارچ کش مسی مانند بردو.
مصرف بی رویه کودهای حاوی مس مانند سولفات مس.
کودهای آلوده به فلزات سنگین.
استخراج و فرآوری معادن مس.
افزایش pH خاک با آهک پاشی → جذب مس کاهش می یابد.
افزایش ماده آلی خاک → کمپلکس سازی مس و کاهش آزاد بودن آن، راهکاری موثری در کنترل مسومیت مسی است.
افزودن فسفر و آهن → فسفر و آهن رقابت برای جذب زا افزایش و از سمیت مس می کاهد.
کشت گیاهان مقاوم به فلزات سنگین (برای پاکسازی زیستی – phytoremediation)، مانند آلیسوم (Alyssum spp.)، تلاپسیس (Thlaspi spp.)، آفتابگردان (Helianthus annuus)، خردل هندی، عدسک آبی و …
سولفات مس یکی از ترکیبات اصلی در ساخت قارچ کش های معروفی مانند بردو میکس (Bordeaux Mixture) است. این ترکیب که از مخلوط سولفات مس و آهک تشکیل می شود، برای مبارزه با بیماری هایی زیر بسیار موثر است.
سولفات مس به صورت محلول رقیق برای ضدعفونی بذرها پیش از کاشت استفاده می شود. این کار از انتقال بیماری های قارچی خاک زاد جلوگیری می‌کند. همچنین موجب افزایش جوانه زنی سالم بذر شده و در نهالستان ها و خزانه ها کاربرد زیادی دارد.
سولفات مس به عنوان آلگا‌سید (algicide) برای کنترل جلبک ها در استخرهای کشاورزی، کانال های آبیاری، تانکرها و مخازن ذخیره آب، استفاده می شود. البته دوز آن باید دقیق تنظیم شود، زیرا ممکن است برای ماهی ها و سایر موجودات آبزی مضر باشد.
عنصر مس یکی از مواد معدنی ضروری برای حیوانات است. از سولفات مس در ساخت مکمل های خوراک دام، مکمل های معدنی طیور و خوراک آبزیان استفاده می شود. مصرف به اندازه مس در حیوانات باعث بهبود رشد، تقویت سیستم ایمنی و افزایش جذب آهن می شود.
در صنعت آبکاری (Electroplating) برای پوشش دهی فلزی از مس به عنوان کاتالیزور در واکنش های شیمیایی استفاده می شود. همچنین در تولید رنگ های آبی و سبز نیز کاربرد دارد.
آزمایش شعله برای شناسایی یون مس (رنگ سبز یا آبی در شعله).
ساخت کریستال های آزمایشگاهی برای نمایش ساختار بلورین
واکنش های شیمیایی در آزمایشگاه های آموزشی و تحقیقاتی.
سولفات مس به صورت محلول برای جلوگیری از رشد خزه، کپک و قارچ در پشت بام ها، آجرها و دیوارهای مرطوب استفاده می شود.
کود سولفات مس یا کات کبود یک منبع مؤثر برای جبران کمبود مس در گیاهان است که در صورت مصرف صحیح، می تواند باعث افزایش عملکرد، بهبود کیفیت محصولات و کاهش بیماری ها شود. استفاده آگاهانه و مبتنی بر آزمایش خاک از کات کبود کلید بهره وری بهینه از این کود است.
کدام سموم برای زنبور عسل خطرناک و کدام یک کم خطر است؟ زنبورهای عسل نه…
معرفی و روش استفاده بهترین کودهای منیزیم منیزیم (Mg) یکی از عناصر ضروری برای رشد…
صابون های محلول پاشی: ابزاری سبز برای کنترل آفات در سال های اخیر، با افزایش…
فوزتیل آلومینیوم؛ قارچ کشی سیستمیک برای مبارزه با بیماری‌های خاکزاد و آبی قارچ کش فوزتیل…
کودهای ضد شوری خاک معرفی و بررسی بهترین روشهای کشاورزی در خاک های شور شوری…
بردوفیکس (Bordeaux ): قارچ کش و باکتری کش قدرتمند برای حفاظت از گیاهان بردوفیکس (BordoFix)…