فوزتیل آلومینیوم؛ قارچ کشی سیستمیک برای مبارزه با بیماری‌های خاکزاد و آبی
قارچ کش فوزتیل آلومینیوم (Fosetyl-Al یا Fosetyl Aluminum) یکی از قارچ کش های سیستمیک پرکاربرد در کشاورزی مدرن است. این ترکیب عمدتاً برای کنترل بیماری های ایجاد شده توسط قارچ های گروه اومنیاستی‌ها (Oomycetes)، مانند Phytophthora و Pythium استفاده می شود. قارچ کش فوزتیل، به‌دلیل ویژگی های خاص خود، در کنترل بیماری های مهم گیاهی نظیر پوسیدگی طوقه، پوسیدگی ریشه، بلاست و سفیدک کرکی در محصولات مختلف کشاورزی مؤثر شناخته شده است.
ساختار شیمیایی فوزتیل آلومینیوم
نام شیمیایی کامل: Aluminum tris(O-ethyl phosphonate)
فرمول شیمیایی: C₆H₁₈AlO₉P₃
جرم مولی: ۳۵۴.۱۳ گرم بر مول
ترکیب و نحوه تشکیل
فوزتیل آلومینیوم از ترکیب سه مولکول اسید اتیل فسفونیک (O-ethyl phosphonic acid) با یک یون آلومینیوم (Al³⁺) تشکیل می شود. در این ترکیب، یون آلومینیوم به عنوان کاتیون مرکزی، با سه گروه فسفونات با فرمول C₂H₆PO₃⁻ پیوند برقرار می کند.
ساختار کلی:
این ترکیب به صورت یک کمپلکس یونی است که در آن آلومینیوم به سه گروه O-ethyl phosphonate متصل است.
O
||
C2H5–O–P–O⁻ ← گروه O-ethyl phosphonate
|
OH
سه تا از این گروه با یون Al³⁺ ترکیب می‌شوند و یک نمک آلومینیومی پایدار تشکیل می دهند.
ویژگی‌های مولکولی مهم
پیوندهای کووالانسی: بین فسفر و اکسیژن‌ها
پیوند یونی/کوانتو-کوالانسی: بین گروه‌های فسفونات و یون Al³⁺
گروه‌های عاملی فعال: گروه فسفونات (-PO₃) که به‌صورت جزئی آنیونی هستند
حلالیت بالا در آب: به دلیل حضور گروه های قطبی و یون آلومینیوم.
رفتار در گیاه و خاک
پس از جذب از طریق ریشه یا برگ، فوزتیل آلومینیوم در داخل گیاه به ترکیب مؤثر اسید فسفروز (H₃PO₃) تجزیه می‌شود، که دارای فعالیت قارچ کشی بالایی است. در عین حال، خود فوزتیل آلومینیوم به عنوان محرک پاسخ دفاعی گیاه نیز شناخته می‌شود. گرچه از نظر ساختاری به فسفات شباهت دارد، اما فوزتیل آلومینیوم حاوی گروه های فسفونات (با پیوند C–P) است، نه فسفات (با پیوند P–O–P)، و این باعث تفاوت‌هایی در رفتار شیمیایی و زیستی آن می‌شود.
مکانیسم اثر
فوزتیل آلومینیوم یک قارچکش با عملکرد سیستمیک است که پس از جذب توسط برگ یا ریشه، به تمام قسمت‌های گیاه حرکت می‌کند (به‌صورت صعودی و نزولی). این ترکیب با مهار بیوسنتز فسفولیپیدها و همچنین القای پاسخ‌های دفاعی گیاه مانند تولید فیتوالکسین‌ها، از رشد و گسترش قارچ جلوگیری می‌کند.
نکته جالب اینکه فوزتیل آلومینیوم پس از ورود به گیاه به اسید فسفوروس (Phosphorous Acid) تبدیل می‌شود که خود نیز خاصیت قارچ کشی دارد.
جدول کاربردهای قارچ کش فوزتیل آلومینیوم
| نوع محصول |
بیماری هدف |
نحوه مصرف |
زمان مصرف |
| مرکبات |
پوسیدگی ریشه Phytophthora |
محلول پاشی یا آبیاری |
در شروع دوره رشد، تکرار هر چهار تا شش هفته |
| انگور |
سفیدک دروغین Plasmopara Viticola |
محلول پاشی |
قبل از شروع آلودگی در طول فصل رشد |
| سیب زمینی و گوجه |
پوسیدگی طوقه و ریشه |
محلول پاشی یا آبیاری |
در زمان نشا |
| گلخانه ای |
سفیدک کرکی و پوسیدگی ها |
محلول پاشی |
قبل از شیوع بیماری در فواصل دو هفته ای |
مزایا و معایب قارچ کش فوزتیل آلومینیوم
مزایا
سیستمیک واقعی با حرکت در دو جهت (آپسیمانتیک و سیمانتیک).
مؤثر علیه بیماری های ریشه ای که قارچ کش های تماسی در آن اثر خاصی ندارند.
کاهش استفاده از قارچکش های پرخطر با تحریک سیستم دفاعی گیاه.
مناسب برای برنامه‌های کشاورزی پایدار و مدیریت تلفیقی آفات و بیماری ها (IPM).
معایب و محدودیت‌ها
کارایی پایین در برابر قارچ های حقیقی (مثل Botrytis یا Alternaria).
پایداری نسبتاً پایین در خاک، هنگام وقوع شرایط بارندگی شدید.
نیاز به برنامه ریزی دقیق زمانی برای اثربخشی بهتر.
احتمال بروز مقاومت در صورت استفاده مکرر و بدون تناوب قارچ کش ها.
سازگاری با محیط زیست
فوزتیل آلومینیوم نسبت به بسیاری از قارچ کش ها، سمیت کمتری برای انسان، حیوانات و حشرات مفید دارد. نیمه عمر آن در گیاه کوتاه است و باقی مانده آن در محصول نهایی در محدوده مجاز قرار می گیرد. با این حال، رعایت زمان کارنس (معمولاً ۲۱ روز برای میوه ها) الزامی است.
دوز و روش مصرف فوزتیل (پیشنهادی برای چند محصول)
| محصول |
دوز مصرفی (گرم در لیتر آب) |
روش مصرف |
| مرکبات |
۲.۵ تا ۳ گرم |
آبیاری اطراف ریشه یا محلول پاشی |
| انگور |
۲ تا ۳ گرم |
محلول پاشی برگ |
| سبزیجات گلخانه ای |
۱.۵ تا ۲.۵ گرم |
محلول پاشی |
| سیب زمینی |
۳ تا ۴ گرم |
محلول پاشی یا آبیاری |
نکات ایمنی و نگهداری
هنگام محلول پاشی از ماسک، دستکش و عینک استفاده شود.
دور از نور مستقیم آفتاب و رطوبت نگهداری شود.
از اختلاط با کودهای حاوی مس یا سولفات ها خودداری شود مگر با مشورت کارشناسی.
فوزتیل آلومینیوم به عنوان یکی از مؤثرترین قارچکش های سیستمیک در مقابله با بیماری های مهم خاکزاد و آبی شناخته می شود. اگرچه این قارچ کش محدودیت هایی دارد، اما با استفاده صحیح و در برنامه های مدیریت تلفیقی، می تواند نقش مهمی در افزایش سلامت گیاه و بهره وری کشاورزی ایفا کند.