سیتوکینین ها یکی از مهم‌ترین گروه های هورمونی در گیاهان هستند. این خانواده نقش کلیدی در تنظیم رشد و توسعه سلولی ایفا می‌کنند. هورمون های سیتوکینین با تأثیر بر فرآیندهایی مانند تقسیم سلولی، تمایز سلولی، تأخیر در پیری برگ‌ها و تنظیم مسیرهای رشد، نقش مهمی در فیزیولوژی گیاه دارند. این تنظیم کننده های رشدی گیاه به دو دسته‌ی کلی طبیعی (درون‌زا) و سنتتیک (مصنوعی) تقسیم می‌شوند.
سیتوکینین‌ها برای اولین بار در دهه ۱۹۵۰ به عنوان فاکتورهای محرک تقسیم سلولی در کشت بافت گیاهی شناسایی شدند. از آن زمان، تحقیقات گسترده ای در مورد نقش این هورمون ها در فیزیولوژی گیاهان انجام شده است. سیتوکینین ها نه تنها در رشد و نمو گیاهان نقش دارند، بلکه در تعادل هورمونی و پاسخ به تنش های محیطی نیز اهمیت فراوانی دارند.
سیتوکینین‌های طبیعی به‌طور طبیعی در گیاهان تولید می‌شوند و عمدتاً مشتقات آدنین هستند. مهم‌ترین انواع این گروه عبارت‌اند از:
این ترکیبات در ریشه‌ها، دانه‌ها و بخش‌های مریستمی تولید می‌شوند و از طریق آوندهای چوبی و آبکش به سایر بخش‌های گیاه انتقال می‌یابند.
سیتوکینین‌های مصنوعی ترکیباتی هستند که اثرات مشابهی با سیتوکینین‌های طبیعی دارند و در کشت بافت، کشاورزی و باغبانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
این ترکیبات معمولاً در کشت بافت و زراعت برای بهبود رشد و افزایش عملکرد گیاهان استفاده می‌شوند.
سیتوکینین‌های طبیعی در گیاه عمدتاً از طریق مسیر متابولیکی که شامل آنزیم ایزوپنتنیل ترانسفراز (IPT) است، ساخته می‌شوند. این آنزیم گروه ایزوپنتنیل را به آدنین اضافه می‌کند و در نهایت ترکیبات فعال سیتوکینین تشکیل می‌شوند.
پس از سنتز، سیتوکینین‌ها از طریق آوندهای چوبی و آبکش به سایر بخش‌های گیاه منتقل شده و بر رشد و توسعه تأثیر می‌گذارند.
سیتوکینین‌ها از طریق یک مسیر انتقال سیگنال که وابسته به گیرنده‌های هیستیدین کیناز (Histidine Kinase – HK) است، عمل می‌کنند. در این مسیر:
سیتوکینین‌ها همراه با اکسین‌ها، تقسیم سلولی را در مریستم‌های گیاه تحریک می‌کنند. در کشت بافت گیاهی، نسبت سیتوکینین به اکسین تعیین‌کننده نوع اندام‌زایی است:
یکی از نقش‌های کلیدی سیتوکینین‌ها جلوگیری از تخریب کلروفیل و تأخیر در پیری برگ است. این هورمون‌ها باعث حفظ فتوسنتز و کاهش سرعت تجزیه پروتئین‌های برگ می‌شوند.
سیتوکینین‌ها اثر غالبیت انتهایی (Apical Dominance) را کاهش داده و باعث تحریک رشد جوانه‌های جانبی می‌شوند.
سیتوکینین‌ها روزنه‌ها را تحت تأثیر قرار داده و گیاه را در برابر تنش‌های محیطی مانند کم‌آبی مقاوم‌تر می‌کنند.
استفاده از سیتوکینین‌های مصنوعی می‌تواند باعث افزایش رشد، گل‌دهی و تولید میوه شود.
اسپری سیتوکینین‌ها بر روی میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند ماندگاری آن‌ها را افزایش دهد.
در ریزازدیادی (Micropropagation)، سیتوکینین‌ها برای تکثیر سریع گیاهان سالم و یکنواخت استفاده می‌شوند.
هورمون های سیتوکینین به عنوان یکی از مهم‌ترین هورمون‌های گیاهی، نقش کلیدی در تنظیم رشد و توسعه گیاه دارند. سیتوکینین‌های طبیعی در تقسیم سلولی، تأخیر در پیری و تحریک رشد شاخه‌ها نقش دارند، در حالی که سیتوکینین‌های سنتتیک به‌طور گسترده در کشاورزی و زیست‌فناوری برای بهبود عملکرد گیاهان استفاده می‌شوند.
“مرجع کشت بافت گیاهی ایران برای مطالعه جدیدترین مقالات “
کودهای ضد شوری خاک معرفی و بررسی بهترین روشهای کشاورزی در خاک های شور شوری…
بردوفیکس (Bordeaux ): قارچ کش و باکتری کش قدرتمند برای حفاظت از گیاهان بردوفیکس (BordoFix)…
استریل‌سازی ریزنمونه‌ها در کشت بافت گیاهی | روش‌ها، مواد ضدعفونی و کاربردها کشت بافت گیاهی…
بیماری آنتراکنوز در گیاهان، علائم، علل و روش های کنترل بیماری آنتراکنوز (Anthracnose) یکی از…